Ngjarja
Në oborrin e pallatit të Valiut të Janinës, në atë verë të fundit të shekullit XIX, toka nuk dridhej nga tronditjet e perandorisë që po shembej, por nga hapat që do të ndryshonin një jetë dhe ndoshta do të sfidonin vetë idenë e drejtësisë së asokohe. I rrethuar nga ushtarë e zyrtarë dhe i shoqëruar nga populli i Janinës, ku nuk mungonin edhe familjarë të Valiut, ecte i lidhur një i ri nga Konispoli, me flokë të errët dhe shikim të palëkundur. Ai quhej Osman Taka. Një shqiptar çam i dënuar me vdekje. Ecte me çap të matur, të lehtë e të sigurt, jo sikur po shkonte drejt trekëmbëshit të ngritur për të në mes të qytetit, por në dasmë. Vështrimi i tij tretej maleve. Historia e tij kishte nisur më parë, në fshatrat e qeta të Çamërisë. Sipas gojëdhënës, motra e pamartuar e Osmanit ishte përdhunuar nga disa ushtarë osmanë. Dhe ashtu siç e kërkonte nderi i asaj kohe dhe i atij vendi, Osman Taka nuk mund të rrinte pa marrë hak. Ai vrau ata që kishin shkelur kufirin e pafalshëm. U ndoq, u kap, dhe përfundoi në burg, përpara drejtësisë së perandorisë. Dënimi: varje. Por edhe drejtësia osmane ruante një zakon të vjetër: të dënuarit mund të kërkonin një dëshirë të fundit. Osman Taka, me një zë të qetë dhe të prerë, tha: “Dua të kërcej. Vallen time. Një herë të fundit.” Valiu e pa me habi, pastaj me kureshtje. Nuk ishte një dëshirë e zakonshme. U pranua. U sollën daullet dhe fyelli. U thirrën edhe valltarë të tjerë nga Konispoli. Kur hapat e parë ranë mbi tokën e oborrit, heshtja mbuloi gjithçka. Osman Taka nisi vallen me një hijeshi të rrallë. Nuk kishte asgjë të zakonshme në lëvizjet e tij, pasi ai nuk po kërcente si dikush që e dinte se do vdiste, por si një shpirt që sapo kishte lindur. Me çdo hap, ai ngjitej mbi dhimbjen e mbi frikën. Kur u gjunjëzua në mes të rrethit të valltarëve dhe u përkul pas, me kokën që preku tokën, kraharori i tij u hap si një portë e dritës. Një tjetër valltar, sipas traditës, vendosi këmbën mbi gjoksin e tij – një gjest që simbolizonte peshën e shtypjes, por edhe durimin e atij që nuk dorëzohet. Të gjithë menduan se gjithçka mbaroi. Por me një prekje të lehtë si vetë fryma, Osman Taka u ngrit. Ngadalë, duke u mbështetur vetëm mbi një dorë. Si një lule që çel nga dheu pas stuhisë. Si një popull që ngrihet nga rrënojat. Si një njeri që edhe i shtypur, ringjallet nga bukuria. Valiu mbeti pa fjalë. Familja e tij heshti e mallëngjyer. Zonja e tij, foli e para: “Një njeri që kërcen kështu, nuk mund të varet”. Fjala mori dhenë. Të gjithë tundën kokën. Edhe ata që kishin humbur njerëz nga dora e tij, ndjenin se ai nuk ishte vrasës. Ishte një shpirt që shëronte përmes kërcimit. Valiu, burrë i ashpër por i drejtë, më në fund u ngrit dhe tha: “Ky njeri nuk do të vdesë sot. Ai do të jetojë që të kërcejë sërish. Dhe që ne ta kujtojmë, jo për gjakun, por për dritën që na dha”. Dhe kështu ndodhi. Osman Taka u kthye në Konispol. Ai nuk foli shumë. Por në netët kur hëna e plotë qëndron pezull mbi detin e Butrintit dhe era sjell tinguj nga malet e Çamërisë, djemtë e fshatit kërcejnë vallen e tij. Dhe në atë kërcim nuk ka vetëm hap dhe ritëm. Ka një histori. Një jetë që u shpëtua nga bukuria. Shtëpia e tij është ende aty. E rrënuar, por krenare. Pa pllakë, pa monument, por me kujtim. Dhe çdo vit, kur të rinjtë mësojnë të kërcejnë vallen e Osman Takës, ata mësojnë edhe një të vërtetë: ndonjëherë, vallja është më e fortë se vdekja.
Nuk ka përmbajtje audio në dispozicion. Shtoni një URL audio në panelin e administrimit.
Nuk ka përmbajtje video në dispozicion. Shtoni një URL video në panelin e administrimit.
Periudha Kohore
Fundi i shek. XIX (periudha e Rilindjes Kombëtare)
Përmbledhja Historike e Periudhës
Në gjysmën e dytë të shekullit XIX, shqiptarët që ndodheshin ende nën sundimin osman filluan të organizohen më qartë dhe me më shumë vetëdije drejt synimit për liri kombëtare dhe ruajtje të identitetit të tyre kulturor. Kjo periudhë përkon me fillimet e Rilindjes Kombëtare, një proces i shumëanshëm që nuk kufizohej vetëm në përpjekjet politike apo arsimore, por përfaqësonte një ngritje të përgjithshme shpirtërore dhe shoqërore. Ajo përfshiu përhapjen e gjuhës shqipe me shkrim, kërkimin e të drejtave kombëtare, ndërtimin e shkollave dhe organizimin e qëndresës ndaj padrejtësive të administratës osmane. Në këtë kontekst, kultura popullore – kënga, vallja, legjenda – nuk mbeti vetëm një formë argëtimi, por u shndërrua në një instrument të fuqishëm për mbijetesë, vetëdije dhe rezistencë. Ajo u bë zëri i një populli që, ndonëse i shtypur politikisht, vazhdonte të afirmonte identitetin dhe dinjitetin e tij përmes shprehjes artistike dhe simbolike.
Kushtet që Sollën Lindjen e Ngjarjes
Sipas gojëdhënës së trashëguar në trevat e Çamërisë, Osman Taka ishte një figurë e njohur për guximin, dinjitetin dhe shpirtin e tij të lirë. Rrëfimi popullor tregon se ai u arrestua dhe u dënua me vdekje nga autoritetet osmane, për shkak të një akti hakmarrjeje që kishte lidhje me një padrejtësi të rëndë ndaj familjes së tij. Asokohe ky veprim konsiderohej si diçka që vinte në vend nderin e humbur. Në prag të ekzekutimit, Osman Taka, në përputhje me një zakon të njohur të kohës që u lejonte të dënuarve të kërkonin një dëshirë të fundit, kërkoi të kërcente vallen e tij çame. Ajo që pasoi nuk ishte thjesht një akt simbolik, por një manifestim i dashurisë për jetën përballë vdekjes. Vallja, me lëvizje të ngadalta dhe të përmbajtura, me gjunjëzime solemne dhe ngritje të hijshme, u përjetua nga të pranishmit si një lutje pa fjalë, si një apel për jetë përmes bukurisë dhe dinjitetit. Sipas rrëfimit gojor, forca emocionale e atij çasti ndikoi ndjeshëm në zemrat e të pranishmëve, përfshirë edhe vetë familjen e Valiut të Janinës, i cili i fali jetën. Vallja që ai kërceu, që sot mban emrin e tij, u bë pjesë e kujtesës kolektive dhe e traditës popullore, jo vetëm si shprehje e artit çam, por si dëshmi e rrallë e fuqisë së shpirtit dhe bukurisë për të sfiduar vdekjen.
Mesazhi
Osman Taka nuk u shpëtua me armë apo me fjalë, por me një akt bukurie dhe dinjiteti që sfidoi dhunën. Në një kohë kur treva e Çamërisë, si pjesë e vilajeteve osmane, përjetonte nënshtrim politik, dhunë shtetërore dhe padrejtësi sociale, historia e tij mori kuptim të veçantë. Ai u bë simbol i një lirie që nuk kërkohej vetëm me pushkë, por edhe me shpirt. Ai na mëson se “forca e butë” që lind nga arti, shpirti dhe vetëpërmbajtja mund të pushtojë edhe zemrat e armikut dhe të rikthejë njerëzoren, aty ku mungon. Në një realitet ku popullsia çame shtypej, vallja e tij u bë një formë qëndrese e heshtur. Vallja që shpëtoi një jetë u kthye në urë mes dhimbjes dhe kujtesës, mes nderit dhe faljes, mes shfarosjes dhe mbijetesës. Dhe kështu Osman Taka mbeti në kujtesën popullore jo si një i ndëshkuar, por si një i falur jo për shkak të dobësisë, por për shkak të bukurisë. Në një kohë kur njerëzit ngrinin mure, vallja e tij ishte një urë.
Kuptimi në Kontekstin e Sotëm
Vallja e Osman Takës nuk është thjesht një pasuri e folklorit shqiptar, por një dëshmi e gjallë e rezistencës shpirtërore të shqiptarëve të Çamërisë për ruajtjen e dinjitetit familjar e kombëtar përballë padrejtësisë. E lindur në rrethana të errëta, kur perandoria osmane përpiqej të shtypte çdo shenjë kundërshtimi, kjo valle u kthye në simbol të një fitoreje jo ushtarake, por shpirtërore. Osman Taka, i lindur në Konispol, në zemër të Çamërisë, nuk u bë i pavdekshëm përmes armës, por përmes artit. Në epopenë e dhimbjes çame vallja e Osman Takës merr një kuptim të ri. Ajo nuk është më vetëm një kujtim, por përfaqësim i vetë shpirtit të një populli të persekutuar, një shfaqje e hijshme krenarie, që nuk u mposht dot as nga shpatat osmane dhe gjenocidi i mëvonshëm etnik. Sot, kërcimi i valles së Osman Takës i kujton brezave të rinj jo vetëm trashëgiminë e të parëve, por edhe dramën e një populli që kërkon ende drejtësi.
Letërsia
- • Fabrizio Polacco, “Osman Taka, a young warrior who saves himself from a death sentence...”, 20/08/2018.
- • Instituti i Kulturës Popullore, fondi “Çamëria”.
