Ngjarja
Në kohët e lashta, kur detet flisnin me njerëzit dhe malet mbanin emra perëndish, Kadmi, princi i Fenikisë, u nis në udhëtim për të kërkuar motrën e tij, Europën, të cilën Zeusi e kishte rrëmbyer. Ai kaloi brigje e fusha, qytete e shkretëtira, derisa rrugët e fatit e sollën në tokat e quajtura Iliri.
Aty, buzë liqenit të madh e të thellë të Ohrit, Kadmi pushoi hapin. Pa mjergullën që ngrihej nga ujërat dhe krijonte një pamje mahnitëse. Dëgjoi këngët e Enkelejve, bij të kësaj toke të ashpër. Populli e mirëpriti, por zemra e tij u lidh me ta si të ishin një gjak. Kadmi u bë mbrojtës i tyre, u printe në beteja kundër fiseve armiqësore dhe u mësonte urtinë e botës së largët. Dashuria për ilirët e bëri të harronte kërkimin e Europës, pasi në këto brigje ai gjeti mbretërinë e tij të re.
Koha kaloi, por Kadmi dhe mbretëria e tij lanë gjurmë shekuj e shekuj më vonë. Në Selcën e Poshtme, mjeshtrit ilirë gdhendën një paftë bronzi, ku një skenë luftarake dhe hyjnore përzihen në një rrëfim pa fjalë. Pafta e artë nuk ishte vetëm stoli brezi e gjetur në varret mbretërore të Selcës. Ajo ishte një dëshmi se Kadmi ishte pararendësi i mbretërve të Ilirisë, themelues i një lidhjeje të shenjtë mes gjakut dhe mitit, mbrojtës i ilirëve.
Thonë se ende sot, në thellësitë e liqenit, përballë kodrave të Gështenjasit, Froni i Kadmit shfaqet vazhdimisht. I skalitur mbi dy gjarpërinj të gurtë, ai ngrihet një herë në vit, kur hëna mbulohet me gjak. Në atë çast, ujërat hapen, dhe fronin e tij e sheh vetëm ai që ka sy mbreti ose zemër të çmendur. Disa tregojnë se kush e sheh, bekohet me fatin e një sundimtari; të tjerë thonë se shndërrohet në njeri të heshtjes së përjetshme.
Një plak dikur e pa Fronin, dhe pas asaj nate nuk foli më. Kadmi iu shfaq në ëndërr dhe i tha: ‘Ruaje heshtjen, se mbretëria ime nuk është zhdukur. Ajo pret të zgjohet kur bijtë e Ilirisë të kujtojnë gjakun e tyre’”.
Kështu, Kadmi, princi që la Fenikinë për të gjetur Europën, u bë mbret në Iliri. Ai nuk u zhduk në mjegullën e miteve, por jeton në këngë, në gurë dhe në ujërat liqenit të vjetër. Për ilirët, ai mbeti paraardhësi i shenjtë. Për shqiptarët e sotëm, është kujtesë se ky vend nuk ishte periferi e botës së lashtë, por skenë ku lindnin qytetërime dhe mite të përjetshme.
Aty, buzë liqenit të madh e të thellë të Ohrit, Kadmi pushoi hapin. Pa mjergullën që ngrihej nga ujërat dhe krijonte një pamje mahnitëse. Dëgjoi këngët e Enkelejve, bij të kësaj toke të ashpër. Populli e mirëpriti, por zemra e tij u lidh me ta si të ishin një gjak. Kadmi u bë mbrojtës i tyre, u printe në beteja kundër fiseve armiqësore dhe u mësonte urtinë e botës së largët. Dashuria për ilirët e bëri të harronte kërkimin e Europës, pasi në këto brigje ai gjeti mbretërinë e tij të re.
Koha kaloi, por Kadmi dhe mbretëria e tij lanë gjurmë shekuj e shekuj më vonë. Në Selcën e Poshtme, mjeshtrit ilirë gdhendën një paftë bronzi, ku një skenë luftarake dhe hyjnore përzihen në një rrëfim pa fjalë. Pafta e artë nuk ishte vetëm stoli brezi e gjetur në varret mbretërore të Selcës. Ajo ishte një dëshmi se Kadmi ishte pararendësi i mbretërve të Ilirisë, themelues i një lidhjeje të shenjtë mes gjakut dhe mitit, mbrojtës i ilirëve.
Thonë se ende sot, në thellësitë e liqenit, përballë kodrave të Gështenjasit, Froni i Kadmit shfaqet vazhdimisht. I skalitur mbi dy gjarpërinj të gurtë, ai ngrihet një herë në vit, kur hëna mbulohet me gjak. Në atë çast, ujërat hapen, dhe fronin e tij e sheh vetëm ai që ka sy mbreti ose zemër të çmendur. Disa tregojnë se kush e sheh, bekohet me fatin e një sundimtari; të tjerë thonë se shndërrohet në njeri të heshtjes së përjetshme.
Një plak dikur e pa Fronin, dhe pas asaj nate nuk foli më. Kadmi iu shfaq në ëndërr dhe i tha: ‘Ruaje heshtjen, se mbretëria ime nuk është zhdukur. Ajo pret të zgjohet kur bijtë e Ilirisë të kujtojnë gjakun e tyre’”.
Kështu, Kadmi, princi që la Fenikinë për të gjetur Europën, u bë mbret në Iliri. Ai nuk u zhduk në mjegullën e miteve, por jeton në këngë, në gurë dhe në ujërat liqenit të vjetër. Për ilirët, ai mbeti paraardhësi i shenjtë. Për shqiptarët e sotëm, është kujtesë se ky vend nuk ishte periferi e botës së lashtë, por skenë ku lindnin qytetërime dhe mite të përjetshme.
Nuk ka përmbajtje audio në dispozicion. Shtoni një URL audio në panelin e administrimit.
Nuk ka përmbajtje video në dispozicion. Shtoni një URL video në panelin e administrimit.
Periudha Kohore
Duke nisur nga shek. V p.e.s.
Përmbledhja Historike e Periudhës
Miti i Kadmit është një nga rrëfimet më të hershme të mitologjisë greke, i përmendur nga autorë si Euripidi (Bacchantes, 1330-41) dhe Apollodori (Bibliothèque, III, 5,4). Ai lidhet ngushtësisht me themelimin e qytetit të Thebës. Kadmi, princi fenikas, nisi një udhëtim për të kërkuar motrën e tij, Europën, e cila ishte rrëmbyer nga Zeusi, dhe përfundoi duke themeluar qytetërime të reja. Sipas burimeve antike, pas një periudhe sundimi në Thebë dhe vuajtjesh që goditën familjen e tij, Kadmi dhe gruaja e tij, Harmonia, u larguan nga vendi dhe shkuan në veriperëndim, në tokat e fisit ilir të Enkelejve - më vonë të njohur si Desaretë - që banonin në zonën e liqenit të Ohrit. Këtu, mitologjia ndërthuret me historinë e Ilirisë: Kadmi jo vetëm që jetoi në Iliri, por edhe luftoi kundër fiseve fqinje dhe themeloi një qytet. Miti i Kadmit është unik, pasi është i vetmi mit klasik që e lokalizon qartë Ilirinë si skenë mitike. Asnjë figurë tjetër mitologjike nuk përmendet në burime antike kaq qartë si udhëtuese, sunduese dhe e vendosur në trojet ilire. Autorët antikë nuk e trajtojnë Ilirinë si një periferi të paqartë, por tokat e Enkelejve — që përkojnë me zonën Pogradec–Ohër — emërtohen qartë si vendi ku Kadmi jetoi dhe sundoi. Ky lokalizim gjeografik e bën mitin veçanërisht të rëndësishëm për mitologjinë ilire. Përhapja e këtij miti në Iliri, krahas shkëmbimeve materiale për të cilat arkeologjia ka ofruar dëshmi të pasura, solli edhe përvetësimin e tij nga elitat vendase, të cilat e shndërruan Kadmin në paraardhësin e tyre mitik.
Kushtet që Sollën Lindjen e Ngjarjes
Një nga gjetjet arkeologjike që lidhet drejtpërdrejt me mitin e Kadmit është një paftë rripi (22 x 5 cm), e zbuluar në inventarët e varreve shkëmbore në Selcën e Poshtme. Skena paraqet një ushtar në këmbë, me dorën e djathtë të ngritur, duke lëshuar heshtën. Në të djathtën dhe të majtën e tij ndodhen dy kalorës. Të tre luftëtarët janë të armatosur me përkrenare të tipit ilir dhe mburoja të tipit maqedonas. Një luftëtar i vrarë qëndron i shtrirë nën kalorësin e majtë, ndërsa një krijesë monstruoze duket se vrapon pranë kalit në të djathtë, prej nga fluturon një zog. Në skajin e majtë gjendet një gjarpër gjigant i mbuluar me luspa të mëdha, me trupin e ngritur, të mbështjellë dy herë, dhe me kokën e kthyer drejt kalorësit të majtë, sikur i ofron atij mbrojtje.
Mesazhi
Figura e Kadmit të metamorfozuar në gjarpër mishëronte vlera pozitive, si mbrojtja ushtarake dhe roli mbrojtës i paraardhësve, duke u lidhur me objekte arkeologjike si pafta e brezit nga Selca e Poshtme. Megjithëse ky mit nuk është me origjinë vendase, ai u përvetësua natyrshëm nga ilirët, pasi përputhej me besimet dhe simbolikën e tyre tradicionale. Roli i Kadmit si hero “margjinal” e shndërroi atë në një figurë ndërmjetëse – përfaqësues i kalimit nga kaosi në rend, nga barbaria në qytetërim. Në këtë mënyrë, ai u bë një paradigmë kulturore me funksion të qartë, duke u konsideruar si hero transballkanik për nga rëndësia dhe ndikimi i tij.
Kuptimi në Kontekstin e Sotëm
Në kontekstin e sotëm, miti i Kadmit përçon disa mesazhe me rëndësi të veçantë, si modeli i bashkëjetesës dhe bashkërendimi i kulturave. Edhe pse i përket një kulture që nuk është vendase, ky mit gjen vend dhe kuptim në një truall të ri, duke reflektuar aftësinë e komuniteteve për të përvetësuar dhe përshtatur sipas besimeve dhe simboleve vendase. Përqafimi i kultit të Kadmit dhe integrimi i tij në realitetin vendas dëshmon një nevojë të hershme për të krijuar vazhdimësi kulturore dhe rrënjë identiteti. Edhe sot, ky mit mund të shërbejë si frymëzim për njohjen dhe ruajtjen e trashëgimisë kulturore, duke ndihmuar në ndërtimin e një identiteti të fortë dhe të vetëdijshëm.
Bibliografia
- Tregime të mbledhura në Pogradec, Gështenjas dhe Lin nga studiues të Institutit të Kulturës Popullore, viteve 1980–1990
- Cek Neritan, Ilirët (Tiranë: Toena, 2012), ku përmendet lokalizimi i mitit të Kadmit në Ohër
- Domi Mahir, Motivet mitike në folklorin shqiptar, SHBLSH, 1987
- Intervista të dokumentuara gojore nga familje të vjetra në Pogradec (jo të botuara, por të përmendura në punime universitare mbi kujtesën kulturore)
- Castiglioni Maria-Paola, Cadmos-serpent en Illyrie. Itinéraire d’un héros civilisateur, Pisa University Press, 2010.
