Ngjarja
Në një mëngjes të freskët mali, djemtë më të rinj të fshatit ishin nisur me urdhër të plakut të kuvendit për të gjetur një gur. Duhej të ishte i rrumbullakët, i fortë, jo më i madh se grushti i dorës, por as i vogël për t’u humbur. Guri do të shërbente për betimin e burrave që sapo kishin marrë një vendim të rëndësishëm për gjithë katundin: për t’u bashkuar kundër një armiku të jashtëm. Pasi guri u gjet dhe u soll me kujdes, plaku i madh i kuvendit e mbajti në dorë për disa çaste, duke parë çdo burrë në sy. Të gjithë qëndronin në këmbë në formë gjysmë-rrethi, të heshtur e solemnë. Ai ia dha gurin burrit të parë në të majtë. Ky e vendosi në shuplakën e dorës së majtë, e preku me të djathtën dhe shqiptoi me zë të qartë: “Për këtë të mirë të Perëndisë, e si e bafsha më ndihmoftë, se as unë e as kush i shtëpisë seme për t’i dalë bese katundit nuk kemi.” Një nga një, të gjithë e përsëritën të njëjtën formulë. Kur guri u kthye në dorën e plakut, edhe ai u betua. Pastaj ngriti dorën lart dhe tha: “Ai që e theftë këtë be, theftë qafën si unë që e lëshoj këtë gur.” Dhe e la gurin të bjerë përdhe, përpara syve të gjithë burrave të kuvendit. Ky gur nuk ishte më një send i rëndomtë. Kishte marrë peshën e fjalës, të nderit dhe të besës. Ruhej me kujdes në shtëpinë e plakut, si një objekt i shenjtë. Thuhej: “Ky gur nuk është më si çdo gur, mbi të është bërë beja, dhe do të ruhet si send i shuguruem.” Ta hidhje jashtë ose ta trajtoje me përbuzje ishte mëkat i rëndë. Beja mbi gur nuk përdorej vetëm për vendime kolektive. Në shumë raste, ishte mënyra e vetme për të shfajësuar një individ nga një akuzë që i bëhej. Një burrë i akuzuar për tradhti, për shkelje fjale apo për ndonjë fyerje të rëndë, mund të kërkonte të bënte be mbi gur për të pastruar emrin. Beja konsiderohej e paprekshme: nëse njeriu betohej rrejshëm, besohej se brenda tri ditësh do ta ndëshkonte vetë toka. Në Mirditë, për shembull, kjo praktikë kishte përmasa gati mistike. Guri nuk ishte vetëm dëshmitar, por edhe shenjt. Në kulturën shqiptare guri kishte status të dyfishtë: si kufi fizik dhe si objekt i besimit tradicional. Është i njohur përdorimi i e gurëve në kuvende, në ndarje toke, në varre dhe, më me rëndësi, si pikë referimi për betimet e shenjta. Në zona si Mirdita, Labëria apo Dukagjini, ende ruhen “gurët e besës”, të njohur si vende ku janë bërë be historike për pajtime gjakmarrjesh, lidhje aleancash apo edhe vendime për t’u bashkuar në luftë kundër një armiku të huaj.
Nuk ka përmbajtje audio në dispozicion. Shtoni një URL audio në panelin e administrimit.
Nuk ka përmbajtje video në dispozicion. Shtoni një URL video në panelin e administrimit.
Periudha Kohore
Traditë e lashtë shqiptare, e dokumentuar që nga shek. XVII, por me rrënjë më të thella gojore e zakonore.
Përmbledhja Historike e Periudhës
Në botën shqiptare të maleve, fjalët nuk ishin veç tinguj, ato ishin akte. Fjala e dhënë, në mungesë të ligjeve të shkruara, kishte vlerën e një kontrate të shenjtë. Ndër të gjitha format e betimit, më solemnia ishte “beja mbi gur”, një akt i ngulitur në truallin e shqiptarëve si mishërim i së vërtetës, i nderit dhe i drejtësisë. Kanuni i Lekë Dukagjinit e njeh benë mbi gur si ndër betimet më të rënda dhe më të ndershme që njeh shqiptari, përkrah besë mbi Ungjill.
Kushtet që Sollën Lindjen e Ngjarjes
Në një shoqëri ku autoriteti shoqëror mbështetej te burrëria dhe nderi, zgjidhja e konflikteve, marrëveshjet apo pajtimet nuk kërkonin gjyqtarë, por dëshmitarë. Ata dëshmitarë ishin burrat e kuvendit dhe toka që i dëgjonte. Guri, si simbol i qëndrueshmërisë dhe i lidhjes me të shenjtën, ishte mjeti për ta ngulitur fjalën në tokë, në mënyrë që asgjë të mos e zhbënte më. Beja bëhej me dorën mbi gur, në emër të Zotit dhe të turpit që do të binte mbi atë që e shkelte.
Mesazhi
Beja mbi gur nuk është një zakon i thjeshtë, por një shprehje e thellë e kulturës shqiptare ku ndërthuren drejtësia, morali dhe komuniteti. Ajo mishëron ndërgjegjen kolektive dhe vullnetin për ta ruajtur fjalën si shenjtëri. Përmes këtij riti, fjala nuk ishte më personale, por një borxh i shenjtë ndaj tokës dhe të tjerëve. Kishte pasoja në këtë jetë dhe, sipas besimit popullor, edhe në tjetrën. Beja mbi gur mishëron një nga lidhjet më të forta ndërmjet njeriut, tokës dhe nderit. Ajo nuk është vetëm një akt verbal, por një marrëveshje që përfshin gjithë qenien. Në të vërtetë, ky betim ka të njëjtën fuqi si një kontratë morale, ku për dëshmitar është jo thjesht bashkësia, por vetë natyra – toka, guri, qielli. Në një shoqëri ku drejtësia varej nga besimi dhe jo nga dënimi, beja mbi gur përforconte strukturën morale dhe shoqërore. Ajo krijonte një rrjet garancie që e bënte njeriun të përgjegjshëm për fjalën dhe veprimin.
Kuptimi në Kontekstin e Sotëm
Sot, kur ligji është i shkruar dhe vendimet e gjykatës vlejnë mbi gjithçka, beja mbi gur mund të duket si një relike e së shkuarës. Sot, ndonëse sistemi juridik është ndërtuar mbi dokumente, ligje dhe institucione, beja ruhet në mënyra të tjera: në gjuhë, në kujtesë kolektive dhe në simbole. Shprehje si “të kam dhënë fjalën” apo “e kam bërë be mbi bukë e kripë” ruajnë thelbin e kësaj kulture. Ato kujtojnë një kohë kur fjala ishte më e rëndë se një vulë, dhe një premtim nuk kishte nevojë për dëshmi, por vetëm për besim.
Letërsia
- • Gjeçovi, Shtjefën. Kanuni i Lekë Dukagjinit. Tiranë: Shtëpia Botuese "Idromeno", 1993.
- • Tirta, Mark. Mitologjia ndër shqiptarë. Tiranë: 2019.
- • Elsie, Robert. Albanian Folktales and Legends. London: Dukagjini Publishing House, 2001.
