Ngjarja
Në qytetin e një mbi një dritareve, në zemër të Kalasë së Beratit, pëshpëritej prej shekujsh një histori për dy libra të shenjtë dhe të rrallë - të shkruar me germa të arta, të ruajtur si një amanet hyjnor. Thuhej se këto dorëshkrime nuk mbartnin vetëm fjalë, por dritën e një besimi që nuk shuhej ndër shekuj.
Në vitin 1356, kur trupat serbe dogjën qytetin, meshtari Skuripeqi dhe murgu Theodhulos mbushën disa thasë me dorëshkrime dhe i fshehën në galeritë e kishës, për t’i shpëtuar nga zjarri. Në vitin 1865, udhëtari francez Pierre Batiffol mbërriti në Berat dhe zbuloi këto dorëshkrime, duke i përshkruar me admirim të thellë.
Këto Kodikë, siç njihen sot, mbijetuan mes rrënojave të historisë, i shpëtuan grabitjes nga austriakët gjatë Luftës së Parë Botërore, i mbijetuan pushtimit italian në vitin 1939, dhe më pas gjermanëve që kërkonin t’i merrnin si relike. Një nga mbrojtësit më të heshtur të kësaj trashëgimie ishte prifti Papapavli. Ai ia besoi amanetin të birit, Nasit, duke i treguar vendin ku fshiheshin Kodikët: nën një kapak druri në Kishën e Shën Trinisë.
Pas vdekjes së të atit, Nasi Papapavli u kthye nga emigracioni dhe, në vitin 1956, trokiti në Institutin e Shkencave në Tiranë. I tregoi historinë Prof. Aleks Budës, i cili e mori seriozisht dhe ia përcolli pushtetit vendor në Berat. Vetë Buda udhëtoi disa herë drejt qytetit për të kërkuar dorëshkrimet, por pa sukses të menjëhershëm. Për plot 15 vjet, Nasi Papapavli shkoi çdo dy javë në Institutin e Shkencave me të njëjtën pyetje: “A keni mësuar gjë për Kodikët?”.
Dhe më në fund, në vitin 1968, kodikët u gjetën në një nga kishat e Kalasë, të mbështjellë me cohë, të dëmtuar nga lagështira, por të paprekur në shpirtin e tyre të shenjtë. U dërguan për restaurim në Kinë dhe, pas rikthimit, u depozituan në Arkivin Qendror të Shtetit, ku ruhen edhe sot.
Më 28 janar 1972, në gazetën “Zëri i Popullit”, Prof. Aleks Buda botoi një artikull ku shpalli rëndësinë e këtij zbulimi dhe përmendi me nderim Nasi Papapavlin, “patriotin plak” që mbajti të gjallë amanetin për një dekadë e gjysmë. Kur i biri i Papapavlit e falënderoi Budën, ai iu përgjigj me fjalë që peshonin sa një epokë: “U çlirova nga një barrë e rëndë morale ndaj babait tuaj. Ai nuk pushoi për 15 vjet. Erdhi pa pushim...”.
Sot, Kodikët e Beratit nuk janë vetëm dëshmi historike, janë kujtimi i një durimi të shenjtë, dhe zëri i një trashëgimie që refuzoi të heshtë. Ato janë shpallur nga UNESCO, pjesë e Regjistrit të Kujtesës së Botës, së bashku me 5 kodikët e tjerë të këtij lloji që ekzistojnë sot në botë, dhe dy prej tyre janë pikërisht në Shqipëri, në Arkivin e Shtetit.
Në vitin 1356, kur trupat serbe dogjën qytetin, meshtari Skuripeqi dhe murgu Theodhulos mbushën disa thasë me dorëshkrime dhe i fshehën në galeritë e kishës, për t’i shpëtuar nga zjarri. Në vitin 1865, udhëtari francez Pierre Batiffol mbërriti në Berat dhe zbuloi këto dorëshkrime, duke i përshkruar me admirim të thellë.
Këto Kodikë, siç njihen sot, mbijetuan mes rrënojave të historisë, i shpëtuan grabitjes nga austriakët gjatë Luftës së Parë Botërore, i mbijetuan pushtimit italian në vitin 1939, dhe më pas gjermanëve që kërkonin t’i merrnin si relike. Një nga mbrojtësit më të heshtur të kësaj trashëgimie ishte prifti Papapavli. Ai ia besoi amanetin të birit, Nasit, duke i treguar vendin ku fshiheshin Kodikët: nën një kapak druri në Kishën e Shën Trinisë.
Pas vdekjes së të atit, Nasi Papapavli u kthye nga emigracioni dhe, në vitin 1956, trokiti në Institutin e Shkencave në Tiranë. I tregoi historinë Prof. Aleks Budës, i cili e mori seriozisht dhe ia përcolli pushtetit vendor në Berat. Vetë Buda udhëtoi disa herë drejt qytetit për të kërkuar dorëshkrimet, por pa sukses të menjëhershëm. Për plot 15 vjet, Nasi Papapavli shkoi çdo dy javë në Institutin e Shkencave me të njëjtën pyetje: “A keni mësuar gjë për Kodikët?”.
Dhe më në fund, në vitin 1968, kodikët u gjetën në një nga kishat e Kalasë, të mbështjellë me cohë, të dëmtuar nga lagështira, por të paprekur në shpirtin e tyre të shenjtë. U dërguan për restaurim në Kinë dhe, pas rikthimit, u depozituan në Arkivin Qendror të Shtetit, ku ruhen edhe sot.
Më 28 janar 1972, në gazetën “Zëri i Popullit”, Prof. Aleks Buda botoi një artikull ku shpalli rëndësinë e këtij zbulimi dhe përmendi me nderim Nasi Papapavlin, “patriotin plak” që mbajti të gjallë amanetin për një dekadë e gjysmë. Kur i biri i Papapavlit e falënderoi Budën, ai iu përgjigj me fjalë që peshonin sa një epokë: “U çlirova nga një barrë e rëndë morale ndaj babait tuaj. Ai nuk pushoi për 15 vjet. Erdhi pa pushim...”.
Sot, Kodikët e Beratit nuk janë vetëm dëshmi historike, janë kujtimi i një durimi të shenjtë, dhe zëri i një trashëgimie që refuzoi të heshtë. Ato janë shpallur nga UNESCO, pjesë e Regjistrit të Kujtesës së Botës, së bashku me 5 kodikët e tjerë të këtij lloji që ekzistojnë sot në botë, dhe dy prej tyre janë pikërisht në Shqipëri, në Arkivin e Shtetit.
Nuk ka përmbajtje audio në dispozicion. Shtoni një URL audio në panelin e administrimit.
Nuk ka përmbajtje video në dispozicion. Shtoni një URL video në panelin e administrimit.
Periudha Kohore
Shekujt VI–XIV e.s.
Përmbledhja Historike e Periudhës
Gjatë mesjetës së hershme dhe të vonë (shek. VI–XIV), Berati ishte një nga qendrat më të rëndësishme kishtare dhe kulturore në jug të Shqipërisë. I përfshirë në sferën bizantine, qyteti përjetoi një lulëzim të jetës religjioze dhe intelektuale. Manastiret dhe kishat e zonës u shndërruan në qendra të shkrimit (skriptore), ku u përkthyen, u kopjuan dhe u stolisën dorëshkrime të shenjta. Këto dorëshkrime shërbenin si bartës të dijes teologjike, liturgjike dhe gjuhësore të kohës. Dorëshkrimet ruheshin si objekte të shenjta, dhe shpeshherë përdoreshin për përhapjen e mësimeve të krishtera në mbarë territorin. Pavarësisht pushtimeve dhe lëvizjeve politike, Berati ruajti identitetin e tij si qendër e peshës shpirtërore ortodokse në trojet shqiptare.
Kushtet që Sollën Lindjen e Ngjarjes
Kodikët e Beratit u shkruan me dorë mbi pergamenë dhe letër, në kushte të veçanta skriptorale, nga murgj dhe klerikë të arsimuar. Përkushtimi i klerit ortodoks, izolimi gjeografik i Kalasë së Beratit dhe ndjenja e shenjtërisë së librit luajtën rol vendimtar në ruajtjen e tyre. Në kohë pushtimesh dhe përndjekjesh, kodikët fshiheshin në mënyrë të kujdesshme, ndërsa populli i besimit dhe kisha i konsideronin si amanet të shenjtë të përbashkët. Tradita e përcjelljes së tyre nga brezi në brez, shpesh në heshtje e me përkushtim, bëri të mundur që kjo pasuri unike të mbijetojë deri sot. Nga gjithë kodikët e ruajtur në Berat, dy janë më të vjetrit dhe më të çmuarit: Kodiku i Purpurt i Beratit (Codex Purpureus Beratinus), shek. VI – përmban fragmente nga ungjijtë e Mateut dhe Markut, i shkruar mbi pergamenë të purpurt me germa ari dhe argjendi. I dyti, Kodikusi i Artë (Codex Aureus Anthimi), shek. IX – përmban të katër ungjijtë në formë të plotë, i shkruar me përkujdesje të jashtëzakonshme dhe stolisje të sofistikuar. Këta kodikë përfaqësojnë një trashëgimi unike në Evropë për nga teknika, përmbajtja dhe ruajtja. Janë dëshmi e lidhjes së hershme të Shqipërisë me kulturën kristiane lindore dhe i japin Beratit statusin e një qyteti muze të trashëgimisë shpirtërore të Ballkanit.
Mesazhi
Historia e Kodikëve të Beratit përcjell një mesazh të thellë për fuqinë e kujtesës, përkushtimit dhe heshtjes aktive. Në një botë të përmbysur nga pushtimet, harresa dhe dhuna, një grusht njerëzish të thjeshtë – priftërinj, psaltë, qytetarë – ruajtën me fanatizëm fjalën e shkruar, jo për lavdi personale, por për amanet të përbashkët. Ata na mësojnë se ruajtja e një libri mund të jetë akt atdhetarie, se një fjalë mund të peshojë më shumë se një armë, dhe se heshtja e qëndrueshme përballë shkatërrimit është një formë e lartë rezistence shpirtërore. Ky është një mesazh për brezat që nuk i jetuan ato kohë, por që trashëgojnë frymën e tyre: se vlerat më të larta nuk shpallen me zë, por ruhen me gjakftohtësi, besnikëri dhe ndjenjë detyrimi.
Kuptimi në Kontekstin e Sotëm
Në shoqërinë e sotme të konsumit dhe rrjeteve sociale, ku fjalët shpesh humbin kuptimin dhe historia lihet pas dore, Kodikët e Beratit na kujtojnë domosdoshmërinë e kujdesit për trashëgiminë kulturore. Ata janë një thirrje për të ruajtur identitetin tonë nëpërmjet dijes, gjuhës dhe besimit në vlera që i mbijetojnë kohës. Më shumë se objekte muzeale, ata janë pasqyra ku mund të shohim se çfarë kemi qenë dhe çfarë rrezikojmë të harrojmë. Në një kohë të sfidave globale dhe të fshirjes së dallimeve kulturore, kuptimi i thellë i kodikëve qëndron te vetëdija se çdo brez ka detyrën jo vetëm të njohë, por edhe të mbrojë kujtesën shpirtërore të kombit.
Bibliografia
- Buda, Aleks. “Zbulimi i dy kodikëve të Beratit”, Zëri i Popullit, 28 janar 1972.
- Sinani, Shaban. Berat, Beratinus, Buhara, Naimi, Tiranë, 2004.
- Polovina, Ylli. “Kush i Zbuloi Kodikët e Beratit”, Shqiptarja.com, https://shqiptarja.com/lajm/misteri-kush-i-zbuloi-kodiket-e-beratit-psalti-papapavli-aleks-buda-apo-sigurimi-i-shtetit.
- Sahatçiu, Parashqevi. “Enigma e kodikëve të Beratit. Si arriti t’i shtjerë në dorë Sigurimi i Shtetit”, Gazeta Shqiptare, shtojca “Milosao”, 12 qershor 2011.
