Kodikët e Beratit

Periudha Kohore

Shekujt VI–XIV e.s.

Përmbledhja Historike e Periudhës

Gjatë mesjetës së hershme dhe të vonë (shek. VI–XIV), Berati ishte një nga qendrat më të rëndësishme kishtare dhe kulturore në jug të Shqipërisë. I përfshirë në sferën bizantine, qyteti përjetoi një lulëzim të jetës religjioze dhe intelektuale. Manastiret dhe kishat e zonës u shndërruan në qendra të shkrimit (skriptore), ku u përkthyen, u kopjuan dhe u stolisën dorëshkrime të shenjta. Këto dorëshkrime shërbenin si bartës të dijes teologjike, liturgjike dhe gjuhësore të kohës. Dorëshkrimet ruheshin si objekte të shenjta, dhe shpeshherë përdoreshin për përhapjen e mësimeve të krishtera në mbarë territorin. Pavarësisht pushtimeve dhe lëvizjeve politike, Berati ruajti identitetin e tij si qendër e peshës shpirtërore ortodokse në trojet shqiptare.

Kushtet që Sollën Lindjen e Ngjarjes

Kodikët e Beratit u shkruan me dorë mbi pergamenë dhe letër, në kushte të veçanta skriptorale, nga murgj dhe klerikë të arsimuar. Përkushtimi i klerit ortodoks, izolimi gjeografik i Kalasë së Beratit dhe ndjenja e shenjtërisë së librit luajtën rol vendimtar në ruajtjen e tyre. Në kohë pushtimesh dhe përndjekjesh, kodikët fshiheshin në mënyrë të kujdesshme, ndërsa populli i besimit dhe kisha i konsideronin si amanet të shenjtë të përbashkët. Tradita e përcjelljes së tyre nga brezi në brez, shpesh në heshtje e me përkushtim, bëri të mundur që kjo pasuri unike të mbijetojë deri sot. Nga gjithë kodikët e ruajtur në Berat, dy janë më të vjetrit dhe më të çmuarit: Kodiku i Purpurt i Beratit (Codex Purpureus Beratinus), shek. VI – përmban fragmente nga ungjijtë e Mateut dhe Markut, i shkruar mbi pergamenë të purpurt me germa ari dhe argjendi. I dyti, Kodikusi i Artë (Codex Aureus Anthimi), shek. IX – përmban të katër ungjijtë në formë të plotë, i shkruar me përkujdesje të jashtëzakonshme dhe stolisje të sofistikuar. Këta kodikë përfaqësojnë një trashëgimi unike në Evropë për nga teknika, përmbajtja dhe ruajtja. Janë dëshmi e lidhjes së hershme të Shqipërisë me kulturën kristiane lindore dhe i japin Beratit statusin e një qyteti muze të trashëgimisë shpirtërore të Ballkanit.

Mesazhi

Historia e Kodikëve të Beratit përcjell një mesazh të thellë për fuqinë e kujtesës, përkushtimit dhe heshtjes aktive. Në një botë të përmbysur nga pushtimet, harresa dhe dhuna, një grusht njerëzish të thjeshtë – priftërinj, psaltë, qytetarë – ruajtën me fanatizëm fjalën e shkruar, jo për lavdi personale, por për amanet të përbashkët. Ata na mësojnë se ruajtja e një libri mund të jetë akt atdhetarie, se një fjalë mund të peshojë më shumë se një armë, dhe se heshtja e qëndrueshme përballë shkatërrimit është një formë e lartë rezistence shpirtërore. Ky është një mesazh për brezat që nuk i jetuan ato kohë, por që trashëgojnë frymën e tyre: se vlerat më të larta nuk shpallen me zë, por ruhen me gjakftohtësi, besnikëri dhe ndjenjë detyrimi.

Kuptimi në Kontekstin e Sotëm

Në shoqërinë e sotme të konsumit dhe rrjeteve sociale, ku fjalët shpesh humbin kuptimin dhe historia lihet pas dore, Kodikët e Beratit na kujtojnë domosdoshmërinë e kujdesit për trashëgiminë kulturore. Ata janë një thirrje për të ruajtur identitetin tonë nëpërmjet dijes, gjuhës dhe besimit në vlera që i mbijetojnë kohës. Më shumë se objekte muzeale, ata janë pasqyra ku mund të shohim se çfarë kemi qenë dhe çfarë rrezikojmë të harrojmë. Në një kohë të sfidave globale dhe të fshirjes së dallimeve kulturore, kuptimi i thellë i kodikëve qëndron te vetëdija se çdo brez ka detyrën jo vetëm të njohë, por edhe të mbrojë kujtesën shpirtërore të kombit.

Letërsia