Ngjarja
Era shpërthente nga juglindja me një egërsi që shpërbënte dallgët e Jonit në kreshta shkumore, ndërsa deti, i trazuar dhe i zymtë, ngrinte valë që përplaseshin në breg me tërbim. Qielli ishte nxirë si vetë deti, dhe ajo dritë e zbehtë që rrëshqiste nga retë ngjallte një fije shprese - ndoshta fundi nuk ishte aq pranë sa dukej. Në mes të kësaj furtune, një anije bizantine, që kishte në bord perandorin bizantin Gjon Paleologun, me velat e dëmtuara dhe direkun e thyer, kërkonte me ngulm një strehë për të shpëtuar nga shkatërrimi. Aty, mes shkëmbinjve të egër të Karaburunit, një gji i panjohur u shfaq papritmas, duke sjellë një shkëlqim të lehtë në fytyrat e trazuara të ekuipazhit. Të nesërmen, stuhia kishte rënë. Qielli ishte kthjelluar dhe deti, i lodhur nga furia e një nate më parë, fshinte ngadalë gjurmët e saj në breg. Rrezet e para të diellit ndriçonin faqet e lagura të shkëmbinjve, duke zbuluar shkrime të kohërave të tjera, emra të harruar, lutje të mërgimtarëve, dëshira të marinarëve që kishin kërkuar shpëtim në të njëjtin gji. Perandori qëndronte i heshtur. Sytë e tij ishin përhumbur në faqet e shkëmbit, ku shpresa dhe frika ishin skalitur përjetësisht në gur. Kishte diçka ngushëlluese në ato mbishkrime, një kujtim se njeriu, në përballje me detin dhe fatin, kurrë nuk kishte qenë vetëm. Me trupin e lodhur dhe mendjen e rënduar, iu afrua shkëmbinjve. Në atë çast, përtej rrënojave të betejave, përkeqësimit të situatës në Kostandinopojë dhe përçarjeve të perandorisë, ai ishte thjesht një njeri – që kërkonte një shenjë kuptimi në kaosin e botës. Aty gjeti me qindra gjurmë të njerëzore: emra, lutje, falje e shpresa dhe ndjeu një lloj qetësie që s’e kishte njohur më parë. Gjon Paleologu vendosi të linte dhe ai gjurmën e tij. Ngriti dorën dhe ndihmësi u afrua me nxitim. Ai nuk shkroi një lutje, as një dëshirë të humbur në kohë si ato që kishin mbushur faqet e shkëmbinjve në shekuj. Deshi vetëm të dëshmonte se në vitin e largët 6877 (sipas kalendarit bizantin) edhe ai – Perandori – si shumë të tjerë, ishte ndalur në këtë gji, përballë së njëjtës forcë të verbër të natyrës dhe fatit. Anija u bë gati në heshtje, ndërsa dielli ngrihej mbi ujërat e qetësuara të Jonit. Gjon Paleologu hodhi një vështrim të fundit drejt shkëmbit dhe mbishkrimit që sapo kishte lënë pas. Pastaj u kthye, pa fjalë, drejt detit të hapur. Udhëtimi drejt Romës kishte filluar – udhëtim i shpresës së fundit, drejt brigjeve të Adriatikut, ku, në sallat e Vatikanit Papa Urbani V mbante ende ndezur dritën e ndihmës së vonuar.
Nuk ka përmbajtje audio në dispozicion. Shtoni një URL audio në panelin e administrimit.
Nuk ka përmbajtje video në dispozicion. Shtoni një URL video në panelin e administrimit.
Periudha Kohore
Nga shek. III p.e.s. – deri në shek. XV e.s. (madje edhe në periudhat moderne)
Përmbledhja Historike e Periudhës
Gjiri i Gramës, në anën perëndimore të Gadishullit të Karaburunit dhe përballë ishullit të Sazanit, ka qenë i njohur që në antikitet si një strehë natyrore për anijet gjatë motit të keq dhe si vend me ujë të pijshëm të freskët. Emri “Grama” rrjedh nga greqishtja “gramma” që do të thotë shkrim, për shkak të qindra mbishkrimeve të gdhendura në faqet e shkëmbit nga detarë, ushtarë, pelegrinë, kapitenë dhe njerëz të zakonshëm që kalonin aty. Ky gji, me vendndodhjen e tij të izoluar në jug të Karaburunit, përfaqëson një nga rastet më unike të bashkëveprimit midis detit, njeriut dhe besimit në trashëgiminë shpirtërore shqiptare. Kjo është një temë që, ndonëse e rrënjosur në fakte historike, ka fituar përmasa mitike dhe sakrale në kujtesën kolektive të detarëve shqiptarë dhe më gjerë.
Kushtet që Sollën Lindjen e Ngjarjes
Gjiri fillimisht ka qenë shfrytëzuar si gurore. Mbishkrimet, mbi 1500 të tilla, të gdhendur në falezën e Gjirit të Gramës, nuk janë më të hershëm se shek. III p.e.s. Më të vonat datojnë në periudhën mesjetare; më tej ka mbishkrime latine të periudhës perandorake dhe mesjetare. Mbishkrimet përgjithësisht u drejtohen Dioskurëve – Kastorit dhe Poluks – hyjni shpëtimtare e mbrojtëse të detarëve dhe anijeve. Sipas formulës, shkruesi i kërkon ndihmë për njerëz të ndryshëm, anëtarë familjeje, bashkëudhëtarë, bashkëskllevër ose bashkëluftëtrë. Udhëtarët vijnë nga vise të afërta, por edhe të largëta, si Azia e Vogël : Ilion, Fokea, Heraklea, Ponti apo Palestina: Sebastia. Në tërësinë e mbishkrimeve dokumentohen emra të personazheve të njohur historikë, siç është rasti i rivalit të Cesarit, Cnaeus Pompeius (ngjarjet e viteve 49-48 p.e.s.). Dokumenti më interesant i përket periudhës mesjetare, vitit 1369 e.s. dhe lidhet me praninë në Gjirin e Gramës të Mbretit të Romakëve Gjon Peloelogut – perandori bizantin, i cili në 1369 shkoi fillimisht në Venecia e më pas në Romë për t’u takuar me Papë Urbanin V, në përpjekjet për të siguruar mbështetjen e tij në kuadër të përkeqësimit të situatës në Kostandinopojë, si edhe të përparimit të trupave turke.
Mesazhi
Gjiri i Gramës përfaqëson një shpëtim natyror dhe shpirtëror për njeriun e detit, një vend nderimi dhe komunikimi me të shenjtën, përpara se të përballesh me të panjohurën e detit. Në përballje me fuqinë e jashtëzakonshme të natyrës dhe rrënimin e një perandorie, edhe një perandor zbret në thjeshtësinë e njeriut – duke kërkuar kuptim, shpresë dhe përjetësi jo në pushtet, por në një gjurmë të lënë në gur.
Kuptimi në Kontekstin e Sotëm
Sot, Gjiri i Gramës konsiderohet nga shumë si “vendi ku guri flet”, një arkiv i hapur që simbolizon strehën natyrore dhe historike ku njeriu gjen mbrojtje dhe reflektim. Ai përfaqëson lidhjen mes të kaluarës dhe të tashmes, forcën e natyrës që sfidon pushtetet njerëzore, dhe shpresën për kuptim në mes të sfidave të jetës.
Letërsia
- • CIGME III : Cabanes, Pierre., Drini, Faik., Hatzopoulos, M. (coll), Corpus des inscriptions d'Albanie (en dehors des sites d'Épidamne-Dyrrhachion, Apollonia et Bouthrôtos), École française d’Athènes, Paris 2016
- • Hajdari Arben, Reboton Joany, Shpuza Saimir, Cabanes Pierre, Les inscriptions de Grammata (Albanie), Revue des Études Grecques 120 (2007), f. 353-294
- • Fondi i gojëdhënave të Institutit të Kulturës Popullore, arkiva "Karaburun – Grama", regjistrime të mbledhura gjatë viteve 1970–1985.
