Ngjarja
Në oborrin e pallatit të Valiut të Janinës, atë verë të fundit të shekullit XIX, toka dridhej nga nga hapat e një njeriu që do të ndryshonte fatin e vet, dhe ndoshta vetë kuptimin e drejtësisë. Rrethuar nga ushtarë, zyrtarë dhe sy kureshtarë nga populli e familja e Valiut, ecte i lidhur një djalosh nga Konispoli. Me flokë të zinj si nata dhe vështrim të palëkundur, ecte sypatrembur Osman Taka. Sipas gojëdhënës, motra e tij e pamartuar ishte përdhunuar nga ushtarë osmanë. Dhe siç e kërkonte nderi i kohës, ai mori hak: vrau. Tani ishte kapur, dhe dënimi ishte i prerë. Do varej në litar.
Por një zakon i vjetër i Perandorisë Osmane i jepte të dënuarit të drejtën për një dëshirë të fundit. Me zë të qetë e të prerë, Osman Taka kërkoi: “Dua të kërcej vallen time. Një herë të fundit”. Valiu e pa me habi. Dëshira jo e zakontë u pranua. Sollën daullet, fyellin, thirrën valltarët nga Konispol, dhe kur hapat e parë ranë mbi tokën e oborrit, heshtja mbuloi gjithçka. Osman Taka nisi vallen me një hijeshi të rrallë. Nuk kërcente si një njeri që do të vdiste, por si një shpirt që po lindte sërish. Çdo hap, një këngë e pathënë. Çdo rrotullim, një kujtim i gjakut dhe i dashurisë. Ai ngjitej mbi dhimbjen, mbi frikën, mbi drejtësinë që kishte harruar njeriun.
Kur u gjunjëzua në mes të rrethit dhe u përkul pas, me kokën që preku dheun, kraharori i tij u hap si një portë drite. Një tjetër valltar, sipas zakonit, i vendosi këmbën mbi gjoks – një gjest që simbolizonte peshën e shtypjes, por edhe durimin e atij që nuk dorëzohet. Të gjithë menduan se gjithçka mbaroi, sikur përkulja e tij do simbolizonte vdekjen. Por Osman Taka u ngrit ngadalë dhe kërceu në ajër. Si një popull që ngrihet nga rrënojat. Si një njeri i shtypur që ringjallet.
Valiu mbeti pa fjalë. Ishte zonja e tij që, me lot në sy, tha: “Një njeri që kërcen kështu, nuk mund të varet”. Fjala mori dhenë. Dhe ata që kishin humbur njerëz nga dora e tij, ndjenin se ai nuk meritonte të vritej. Ishte si një shpirt që shëronte përmes kërcimit. Valiu, burrë i ashpër por i drejtë, më në fund u ngrit dhe tha: “Ky njeri nuk do të vdesë sot. Ai do të jetojë, që të kërcejë sërish. Dhe ne do ta kujtojmë, jo për gjakun që mori, por për dritën që na dha”.
Dhe kështu ndodhi. Osman Taka u kthye në Konispol. Në netët kur hëna qëndron pezull mbi detin e Butrintit dhe era sjell tinguj nga malet e Çamërisë, djemtë e fshatit kërcejnë vallen e tij. Në atë valle nuk ka vetëm hap dhe ritëm. Ka histori. Ka dhimbje. Ka dritë. Shtëpia e tij ende qëndron. E rrënuar, pa pllakë, por krenare. Dhe çdo vit, kur brezat mësojnë vallen e Osman Takës, bashkë me të mësojnë edhe një të vërtetë: Ndonjëherë, vallja është më e fortë se vdekja.
Por një zakon i vjetër i Perandorisë Osmane i jepte të dënuarit të drejtën për një dëshirë të fundit. Me zë të qetë e të prerë, Osman Taka kërkoi: “Dua të kërcej vallen time. Një herë të fundit”. Valiu e pa me habi. Dëshira jo e zakontë u pranua. Sollën daullet, fyellin, thirrën valltarët nga Konispol, dhe kur hapat e parë ranë mbi tokën e oborrit, heshtja mbuloi gjithçka. Osman Taka nisi vallen me një hijeshi të rrallë. Nuk kërcente si një njeri që do të vdiste, por si një shpirt që po lindte sërish. Çdo hap, një këngë e pathënë. Çdo rrotullim, një kujtim i gjakut dhe i dashurisë. Ai ngjitej mbi dhimbjen, mbi frikën, mbi drejtësinë që kishte harruar njeriun.
Kur u gjunjëzua në mes të rrethit dhe u përkul pas, me kokën që preku dheun, kraharori i tij u hap si një portë drite. Një tjetër valltar, sipas zakonit, i vendosi këmbën mbi gjoks – një gjest që simbolizonte peshën e shtypjes, por edhe durimin e atij që nuk dorëzohet. Të gjithë menduan se gjithçka mbaroi, sikur përkulja e tij do simbolizonte vdekjen. Por Osman Taka u ngrit ngadalë dhe kërceu në ajër. Si një popull që ngrihet nga rrënojat. Si një njeri i shtypur që ringjallet.
Valiu mbeti pa fjalë. Ishte zonja e tij që, me lot në sy, tha: “Një njeri që kërcen kështu, nuk mund të varet”. Fjala mori dhenë. Dhe ata që kishin humbur njerëz nga dora e tij, ndjenin se ai nuk meritonte të vritej. Ishte si një shpirt që shëronte përmes kërcimit. Valiu, burrë i ashpër por i drejtë, më në fund u ngrit dhe tha: “Ky njeri nuk do të vdesë sot. Ai do të jetojë, që të kërcejë sërish. Dhe ne do ta kujtojmë, jo për gjakun që mori, por për dritën që na dha”.
Dhe kështu ndodhi. Osman Taka u kthye në Konispol. Në netët kur hëna qëndron pezull mbi detin e Butrintit dhe era sjell tinguj nga malet e Çamërisë, djemtë e fshatit kërcejnë vallen e tij. Në atë valle nuk ka vetëm hap dhe ritëm. Ka histori. Ka dhimbje. Ka dritë. Shtëpia e tij ende qëndron. E rrënuar, pa pllakë, por krenare. Dhe çdo vit, kur brezat mësojnë vallen e Osman Takës, bashkë me të mësojnë edhe një të vërtetë: Ndonjëherë, vallja është më e fortë se vdekja.
Nuk ka përmbajtje audio në dispozicion. Shtoni një URL audio në panelin e administrimit.
Nuk ka përmbajtje video në dispozicion. Shtoni një URL video në panelin e administrimit.
Periudha Kohore
Fundi i shek. XIX (periudha e Rilindjes Kombëtare)
Përmbledhja Historike e Periudhës
Në gjysmën e dytë të shekullit XIX, shqiptarët që ndodheshin ende nën sundimin osman filluan të organizohen më qartë dhe me më shumë vetëdije drejt synimit për liri kombëtare dhe ruajtje të identitetit të tyre kulturor. Kjo periudhë përkon me fillimet e Rilindjes Kombëtare, një proces i shumanshëm që nuk kufizohej vetëm në përpjekjet politike apo arsimore, por përfaqësonte një ngritje të përgjithshme shpirtërore dhe shoqërore. Ajo përfshiu përhapjen e gjuhës shqipe me shkrim, kërkimin e të drejtave kombëtare, ndërtimin e shkollave dhe organizimin e qëndresës ndaj padrejtësive të administratës osmane. Në këtë kontekst, kultura popullore – kënga, vallja, legjenda – nuk mbeti vetëm një formë argëtimi, por u shndërrua në një instrument të fuqishëm për mbijetesë, vetëdije dhe rezistencë. Ajo u bë zëri i një populli që, ndonëse i shtypur politikisht, vazhdonte të afirmonte identitetin dhe dinjitetin e tij përmes shprehjes artistike dhe simbolike.
Kushtet që Sollën Lindjen e Ngjarjes
Sipas gojëdhënës së trashëguar në trevat e Çamërisë, Osman Taka ishte një figurë e njohur për guximin, dinjitetin dhe shpirtin e tij të lirë. Rrëfimi popullor tregon se ai u arrestua dhe u dënua me vdekje nga autoritetet osmane, për shkak të një akti hakmarrjeje që kishte lidhje me një padrejtësi të rëndë ndaj familjes së tij. Asokohe ky veprim konsiderohej si diçka që vinte në vend nderin e humbur. Në prag të ekzekutimit, Osman Taka, në përputhje me një zakon të njohur të kohës që u lejonte të dënuarve të kërkonin një dëshirë të fundit, kërkoi të kërcente vallen e tij çame. Ajo që pasoi nuk ishte thjesht një akt simbolik, por një manifestim i dashurisë për jetën përballë vdekjes. Vallja, me lëvizje të ngadalshme dhe të përmbajtura, me gjunjëzime solemne dhe ngritje të hijshme, u përjetua nga të pranishmit si një lutje pa fjalë, si një apel për jetë përmes bukurisë dhe dinjitetit. Sipas rrëfimit gojor, forca emocionale e atij çasti ndikoi ndjeshëm në zemrat e të pranishmëve, përfshirë edhe vetë familjen e Valiut të Janinës, i cili i fali jetën. Vallja që ai kërceu, që sot mban emrin e tij, u bë pjesë e kujtesës kolektive dhe e traditës popullore, jo vetëm si shprehje e artit çam, por si dëshmi e rrallë e fuqisë së shpirtit dhe bukurisë për të sfiduar vdekjen.
Mesazhi
Osman Taka nuk u shpëtua me armë apo me fjalë, por me një akt bukurie dhe dinjiteti që sfidoi dhunën. Në një kohë kur treva e Çamërisë, si pjesë e vilajeteve osmane, përjetonte nënshtrim politik, dhunë shtetërore dhe padrejtësi sociale, historia e tij mori kuptim të veçantë. Ai u bë simbol i një lirie që nuk kërkohej vetëm me pushkë, por edhe me shpirt. Ai na mëson se “forca e butë” që lind nga arti, shpirti dhe vetëpërmbajtja mund të pushtojë edhe zemrat e armikut dhe të rikthejë njerëzoren, aty ku mungon. Në një realitet ku popullsia çame shtypej, vallja e tij u bë një formë qëndrese e heshtur. Vallja që shpëtoi një jetë u kthye në urë mes dhimbjes dhe kujtesës, mes nderit dhe faljes, mes shfarosjes dhe mbijetesës. Dhe kështu Osman Taka mbeti në kujtesën popullore jo si një i ndëshkuar, por si një i falur jo nga dobësia, por nga bukuria. Në një kohë kur njerëzit ngrinin mure, vallja e tij ishte një urë.
Kuptimi në Kontekstin e Sotëm
Vallja e Osman Takës nuk është thjesht një pasuri e folklorit shqiptar, por një dëshmi e gjallë e rezistencës shpirtërore të shqiptarëve të Çamërisë për ruajtjen e dinjitetit familjar e kombëtar përballë padrejtësisë. E lindur në rrethana të errëta, kur perandoria osmane përpiqej të shtypte çdo shenjë kundërshtimi, kjo valle u kthye në simbol të një fitoreje jo ushtarake, por shpirtërore. Osman Taka, i lindur në Konispol, në zemër të Çamërisë, nuk u bë i pavdekshëm përmes armës, por përmes artit. Në epopenë e dhimbjes çame vallja e Osman Takës merr një kuptim të ri. Ajo nuk është më vetëm një kujtim, por përfaqësim i vetë shpirtit të një populli të persekutuar, një shfaqje e hijshme krenarie, që nuk u mposht dot as nga shpatat osmane dhe gjenocidi i mëvonshëm etnik. Sot, kërcimi i valles së Osman Takës i kujton brezave të rinj jo vetëm trashëgiminë e të parëve, por edhe dramën e një populli që kërkon ende drejtësi.
Bibliografia
- Fabrizio Polacco, “Osman Taka, a young warrior who saves himself from a death sentence...”, 20 gusht 2018.
- Instituti i Kulturës Popullore, fondi “Çamëria”.
