Ngjarja
...Unë nuk isha aty, por kam folur për atë ditë më shumë se për çdo gjë tjetër. Fjalët që zbritën atë mëngjes në gurët e bazilikës nuk i dëgjova me veshët e mi, por i ndjeva si të më ishin pëshpëritur në zemër. Unë jam Dardani, shkrues i dorëshkrimeve të shenjta dhe ruajtës i historive që nuk shkruhen në libra, por në gurë, në heshtje, në sytë e atyre që dinë të lexojnë pa fjalë. Në atë mëngjes, mësova diçka që nuk më ishte thënë kurrë me zë: “Guri që vihet në themelet e besimit, flet më shumë se çdo dekret!” Pas tërmetit që kishte përmbysur muret dhe altarët, pluhuri i vjetër po zëvendësohej nga gurë të rinj. Perandori Justiniani, krenar për rrënjët e tij dardane, kishte urdhëruar rindërtimin e qytetit dhe i kishte dhënë një emër të ri - Justiniana Secunda. Ishte më shumë se një rindërtim: ishte një akt kujtese dhe pushteti, një thirrje që gjaku dardan s’kishte vdekur, por po ngjallej në gurë të freskët dhe mozaikë që ndriçonin në diellin e Ballkanit. Mes ndërtimeve të sapongritura shquhej bazilika e re, në brendësi të të cilës do të zinte vend një mozaik i rrallë, i punuar me kujdes e mjeshtëri. Gurët e vegjël do të zgjidheshin një e nga një nga guroret e qytetit të që po ngrihej mbi gërmadhat e të vjetrit, si për të rrënjosur në vetë themelet e besimit fuqinë që rridhte nga e shkuara. Heeeej URBEM DARDANIAE o heeeej (në qytetin e Dardanisë) Atë mëngjes të ftohtë pranveror, kur qyteti ende mbante erën e themeleve të sapohedhura, Perandori Justiniani dhe bashkëshortja e tij, Teodora, morën një vendim që do të trondiste shumëkënd. Në vend që të mblidhnin popullin në një shesh publik, siç e donte zakoni i lashtë për shpallje të tilla, ata zgjodhën të hynin në heshtje në bazilikë të sapondërtuar, larg zhurmës së turmës. Ajo nuk ishte thjesht një ndërtesë për lutjet e tyre. Në të vërtetë, as përkushtimi i bërë atë ditë nuk i drejtohej adhurimit hyjnor. Ishte një akt simbolik, i mbushur me domethënie juridike dhe shpirtërore. Në një qoshe të errët të bazilikës, Teodora përkuli kokën ndërsa Justiniani fliste me zë të ulët, por të prerë. Ishte më shumë se një fjalim – ishte një pohim i ri për rendin që po ndërtohej. Ishte ai çast, më shumë se çdo ceremoni madhështore, që dëshmonte për ndryshimin e kohës. Ata nuk e zgjodhën rastësisht atë ndërtesë. Ajo ishte më e dukshmja, më e përfolura në qytetin e ri - dhe pikërisht për këtë, u bë vendi i zgjedhur për një akt thellësisht politik. Deklarata e tyre, megjithëse e bërë larg turmës, ishte më publike se çdo fjalim në shesh. Ajo çka ndodhi atë ditë në bazilikë nuk ishte thjesht një kushtim – ishte një pikë kthese në marrëdhëniet mes kishës, perandorisë dhe vetë qyteteve. E askush nuk e harroi më. As peshkopët. As qytetarët. As historia. Heeej URBEM DARDANIAE o heeeeej (në qytetin e Dardanisë)
Nuk ka përmbajtje audio në dispozicion. Shtoni një URL audio në panelin e administrimit.
Nuk ka përmbajtje video në dispozicion. Shtoni një URL video në panelin e administrimit.
Periudha Kohore
Shek. VI e.s.
Përmbledhja Historike e Periudhës
Ulpiana ndodhet në afërsi të fshatit Graçanicë, në juglindje të Prishtinës/Kosovë. Qyteti gjendet në një pozicion strategjik përgjatë rrugëve të rëndësishme antike që lidhnin Dardaninë me provinca të tjera romake. Ai u themelua në shek. II e.s., gjatë periudhës së perandorit Trajan (98-117), dhe mori emrin Municipium Ulpiana nga emri i tij familjar, Ulpius. Në shek. II–IV dallohet për një zhvillim të madh ekonomik, duke bërë që Ulpiana të jetë një nga qytetet më të rëndësishme të Dardanisë romake. Perandori Justinian I (482-565) ka qenë me origjinë nga provinca e Dardanisë, territoret e Kosovës së sotme. Pas një tërmeti të fuqishëm në shek. V e.s., që e shkatërroi Ulpianën, Justiniani rithemeloi qytetin me emrin Iustiniana Secunda.
Kushtet që Sollën Lindjen e Ngjarjes
Sipas Prokopit të Çezaresë (De. Aed., IV,1, 28-30) “...në mesin e Dardanëve, që nga lashtësia, ekzistonte një qytet i quajtur Ulpiana. Muri i saj rrethues ishte dëmtuar rëndë dhe kishte humbur funksionin, ndaj u desh të shembej pjesa më e madhe e tij. Justiniani bëri shumë përmirësime në këtë qytet, duke i dhënë pamjen e bukur që ka sot; ai e quajti Iustiniana secunda…” Një zbulim i rëndësishëm arkeologjik, i verës së vitit 2023, lidhet me mbishkrimin e Perandorit Justinian I dhe bashkëshortes së tij, Teodora, i cili u gjet në mozaikun e një kishe të madhe të periudhës së antikitetit të vonë, e ndërtuar nga Justiniani. Teksti përmban dedikimin latin urbs Dardaniae, që do të thotë “qyteti i Dardanisë”. Kemi të bëjmë me një nga dedikimet më të rralla të çiftit perandorak në botën latine të periudhës romake të vonë.
Mesazhi
Rëndësia e veçantë e këtij zbulimi për historinë e Dardanisë antike dhe të Kosovës është disaplanëshe: dëshmohet lidhja e drejtpërdrejtë e Perandorit Justinian me vendlindjen e tij. Ky mbishkrim në latinisht sqaron se ishte vetë perandori Justinian që nisi personalisht ndërtimin e qytetit të Iustiniana Secunda. Akti shpreh njëherazi krenarinë për rrënjët lokale dhe rifortësimin e identitetit në kuadër të perandorisë. Rëndësia është politike: dedikimi nuk është fetar, pasi përfaqëson dedikimin e parë të njohur për një qytet. Kemi të bëjmë me një vendim politik, i cili është marrë brenda një hapësire kishtare duke hedhur dritë mbi faktin se gjatë sundimit të Justinianit, roli i kishës evoluoi në një nivel politik.
Kuptimi në Kontekstin e Sotëm
Në kontekstin e sotëm, veprat e mëdha historike janë më shumë se thjesht projekte fizike; ato përbëjnë shenja shprese, përkushtimi dhe uniteti. Ky mesazh na fton të reflektojmë mbi faktin se veprimet tona, madje edhe ato të heshtura, mund të kenë ndikim të gjerë dhe të zgjasin për breza. Në gjuhën e sotme, ky zbulim dhe ajo çka ai përfaqëson dëshmon për nevojën e rindërtimit të kujdesshëm dhe me kuptim, për rëndësinë e bashkëpunimit dhe respektit ndaj identitetit tonë, si dhe për fuqinë që kanë simbolet dhe veprimet tona në ndërtimin e një të ardhmeje më të mirë.
Letërsia
- • Goddard Christophe et alii, Ulpiana and Late Antique Dardania: Archaeological Investigations and the Rebuilding under Justinian, Studies in Balkan Archaeology, 2021
- • Hajdari Arben, Goddard Christophe, Berisha Milot, Une nouvelle dédicace de foundation de Justinien et dhe Théodora à Iustiniana Secunda (Ulpinana, Graçanica, Kosovo), Antiquité Tardive 32 (2024), f. 183-208
- • Šašel Kos Marjeta, Ulpiana (Dardania) in Late Antiquity, Late Antique Archaeology 2010
