Ngjarja
Atë mëngjes deti ishte i qetë dhe anijet lundronin ngadalë drejt bregut, tërësisht të dorëzuara përpara frymëmarrjes së ngadaltë të Adriatikut. Dielli i hershëm rrezatonte mbi ujërat e kaltër. Dyrrahu, qyteti i lashtë, shfaqej dalëngadalë mbi një kodër të gjelbër. Udhëtarë kishin dalë në kuvertë me sytë nga brigjet, duke pritur me padurim t’u shfaqej monumenti që i kishte sjellë nga skajet e perandorisë – amfiteatri i sapondërtuar – për të cilin flisnin të gjithë. Epikadi, së bashku me të atin, kishin ardhur enkas për të ndjekur nga afër ceremonitë festive – amfiteatri i Dyrrahut hapte dyert për herë të parë! Shëtitën ngadalë përmes rrugicave me kalldrëm që zbrisnin drejt qendrës së qytetit, mes zhurmës së hapave, aromës së verës dhe gëlqeres. Nga tavernat vinin zëra plot jetë – njerëz që pinin, bisedonin, diskutonin me zjarr. Në çdo tryezë flitej për gladiatorët më të zotë që do të luftonin sot në arenë, në nder të qytetit. Nuk mbahej mend të ishte parë ndonjëherë një ndeshje me plot dymbëdhjetë çifte gladiatorësh, njëri më i fuqishëm e më me emër se tjetri. “Eja,” – i tha i ati, duke e drejtuar nga hyrja jugore e amfiteatrit. Shpejt e gjetën veten në freskinë e një galerie të qetë, ku ndaleshin pak kalimtarë. Aty, mbi një bllok guri, ndodhej një mbishkrim i lashtë. Epikadi u afrua dhe lexoi me zë të ulët fjalët që koha i kishte zbehur, por që ruanin ende gjallërinë e tyre: “Kleosteni, i biri i Pontit, fitues në garën e karrocave me katër kuaj në Lojërat Olimpike. Ngritur në nder të qytetit dhe për lavdinë e perëndive.” Epikadi e preku gurin duke ndjerë peshën e historisë që mbartte. Ky nuk ishte thjesht një mbishkrim, por ishte lidhja e tij me të kaluarën, me njerëzit që kishin lartësuar Dyrrahun dhe i kishin dhënë emër në botë. Ishte e para herë që prekte një dëshmi kaq të drejtpërdrejtë të një lavdie të largët – një i ri nga qyteti i tij, që kishte garuar mes më të mirëve të botës dhe kishte fituar. Epikadi nuk tha asnjë fjalë, por brenda tij ndjeu diçka të ndryshonte. Një qetësi dhe nderim i thellë për dikë që nuk e kishte njohur kurrë, por që tani do ta mbante mend sa të kishte frymë. Ai u kthye dhe hodhi sytë nga arena. Gladiatorët kishin nisur luftimet. Britmat e spektatorëve ngriheshin e binin si valë, duke përshkruar qiellin e kaltërt të Dyrrahut, ndërsa historia dhe e tashmja përplaseshin në këtë betejë madhështore. Në atë çast, ai kuptoi se amfiteatri nuk ishte një monument i ftohtë – ishte zemra e qytetit, vendi ku lavdia e të kaluarës dhe forca e sotme bashkëjetonin në një harmoni të përjetshme.
Nuk ka përmbajtje audio në dispozicion. Shtoni një URL audio në panelin e administrimit.
Nuk ka përmbajtje video në dispozicion. Shtoni një URL video në panelin e administrimit.
Periudha Kohore
Gjatë shek. II-IV e.s.
Përmbledhja Historike e Periudhës
Qyteti i Dyrrahut, një ndër portet më të rëndësishëm të Adriatikut lindor, merr një rëndësi të veçantë në periudhën romake: Augusti vendosi aty një grup të madh veteranësh, me statusin e qytetarit romak, dhe qytetit i dha statusin juridik të kolonisë romake. Dyrrahu gjithashtu do të luante një rol të dorës së parë në rajon - arsye këto që shtruan nevojën e ndërtimit të një amfiteatri në qytet. I ndërtuar në shek. II e.s., amfiteatri i Dyrrahut është një nga më të mëdhenjtë në Ballkan (të rrallë janë amfiteatrot në brigjet lindore të Adriatikut), me kapacitet rreth 15.000-20.000 spektatorë. Fakti që është ndërtuar në shpatullën jugperëndimore të kodrës së qytetit, i jep ngrehinës një pamje monumentale. Ballina është trekatëshe dhe e orientuar nga bregdeti.
Kushtet që Sollën Lindjen e Ngjarjes
Sipas një mbishkrimi (CJL III, 1, 607), gjatë përurimit të tij u organizuan lojëra me dymbëdhjetë çifte gladiatorësh. Ndonëse nuk është përdorur për gara olimpike në kuptimin klasik, amfiteatri mishëron idealin e spektaklit fizik, të nderit në përballje, dhe është simbol i lavdisë publike për fitimtarët. Tregimet lokale e lidhin amfiteatrin me garat e forcës dhe dyluftimeve, dhe me nderimin e atyre që në kohët më të hershme ishin kthyer nga Olimpia si fitimtarë: një nga emrat më të njohur është Kleosteni i Dyrrahut, i biri i Pontit, i cili fitoi në garën sportive të vrapimit me karroca me katër kuaj, në lojrat e Olympias (Pausania, VI 10, 6), dhe bëri një ofrandë të çmimit të madh, që paraqet karrocën, kuajt, drejtuesin e tyre dhe pronarin.
Mesazhi
Pjesa synon të nxjerrë në pah lidhjen e thellë ndërmjet së kaluarës dhe së tashmes, si dhe rëndësinë e kujtesës historike në formësimin e identitetit personal dhe kolektiv. Përmes syve të Epikadit, ne shohim se si një monument si amfiteatri i Dyrrahut-Durrësit nuk është vetëm një strukturë fizike, por edhe një vend ku lavdia e dikurshme dhe forca e sotme bashkohen, duke krijuar një harmoni të përjetshme. Në thelb, fuqia e kujtesës, lidhja me rrënjët, dhe se si e kaluara vazhdon të formësojë të tashmen dhe të ardhmen janë në themel të kësaj historie.
Kuptimi në Kontekstin e Sotëm
Nëpërmjet respektit dhe nderimit për historinë, ndjenjës së përkatësisë dhe identitetit, si dhe simbolit të vazhdimësisë dhe forcës së traditës dhe kulturës, ruajtja e kujtesës historike dhe lidhja me rrënjët tona janë themeli i forcës dhe identitetit tonë sot. Në një botë që ndryshon në vazhdimësi, ku kultura dhe traditat rrezikojnë të humbasin, vlerësimi i së kaluarës na jep këmbëngulje dhe frymëzim për të ndërtuar një të ardhme të qëndrueshme dhe me kuptim.
Letërsia
- • Islami Selim, Historia e Dyrrahut në Antikitet (Tiranë: Akademia e Shkencave, 1984).
- • Toçi Vangjel, Amfiteatri i Dyrrahit, Monumentet 2 (1971), f. 37-42.
- • Santoro Sara, Moderato Michele, Il paesaggio urbano e territoriale di Epidamnos - Dyrrachium/Dyrrachion in una visione diacronica, në Mastrocinque Giovanni (edt.) Paesaggi mediterranei di età romana, archeologia, tutela, comunicazione, Bari 2017, f. 39 – 47
- • Beste Heinz Jürgen, von Hesberg Henner, Shehi Eduard, Das Amphitheater in Dyrrachium – Rekonstruktion und Bedeutung (mit einem Beitrag von Dominik Lenyel und Catherine Toulouse), RM 129 (2023), f. 152-235.
