Udha e krushqve – Udhëtimi i shenjtë i martesës shqiptare

Ngjarja

Në mëngjesin e asaj të dite të qetë vere, rrugët e fshatit gumëzhinin ndryshe. Burrat më të urtë të fisit, të veshur me kostume tradicionale, u mblodhën njëri pas tjetrit si në një procesion solemn. Në krye të grupit ishte “kryekrushku”, zakonisht një burrë i moshuar e me përvojë, që njihte zakonet dhe dinte si të nderonte të dyja familjet. Ai udhëhiqte grupin jo vetëm në rrugë, por edhe në fjalë, në përshëndetje e në trajtim të situatave të mundshme. Mes gjelbërimit dhe gurëve të mëdhenj që përshëndesnin kohën, nisi rruga e krushqve. Jo thjesht një udhëtim për të marrë një nuse, por një kalim i shenjtë, një rit i lashtë që rridhte nga zemra e zakoneve shqiptare. Krushqit nuk udhëtonin në heshtje. Ata këndonin. Kënga ngjitej në ajër, e përzier me tinguj çiftelie dhe jehona fyejsh. Në duar mbanin armët e dekoruara, jo për frikë, por për zakon: krushqit nuk shkonin të paarmatosur. Kishte raste – rrëfenin të vjetrit – kur ndonjë hasëm përpiqej të ndalte dasmën, të njolloste nderin. Dhe për këtë, krushqit nuk ishin vetëm këngëtarë, por edhe rojtarë të nderit të shtëpisë së djalit. Sidoqoftë respekti për kalimin e karvanit të krushqve ishte i rregulluar hollësisht edhe në Kanunin e Lekë Dukagjinit. Krushqit ndaleshin herë pas here. Nuk ishin ndalesa për të pushuar. Ishin stacione shpirtërore. Pranë një guri të madh, kryekrushku derdhi një pikë verë dhe hodhi një monedhë mbi tokë. Të gjithë heshtën. Ai tha me zë të ulët: “Për fatin e mirë të çiftit. Për rrugë të mbarë. Për jetë të gjatë”. Disa hodhën sytë nga qielli. Disa të rinj ngritën dolli. E dinin se kjo nuk ishte vetëm një martesë – ishte një aleancë. Dy familje, dy shtëpi, dy histori po bëheshin një. Dhe kjo s’mund të ndodhte pa rrugën e shenjtë që të çonte nga dera e vajzës te pragu i burrit. Në shtëpinë e nuses, gjithçka kishte marrë frymë solemniteti. Nëna e saj nuk kishte fjetur gjithë natën. Kishte qëndisur me dorë shaminë e fundit, shenjën e dhimbjes dhe të bekimit. Nusja qëndronte në heshtje, me sytë e ulur, por fytyrën që i ndriste nga emocionet. Vajzat e lagjes i këndonin në kor, një këngë që ishte lutje dhe lamtumirë: “Mos qaj nuse, mos derdh lot, se me lule shkon në botë...” Kur krushqit mbërritën, i zoti i shtëpisë po qëndronte i heshtur. Të gjithë prisnin fjalën e parë të kryekrushkut. Ai trokiti në derë, pastaj foli me zë të fortë: “Kemi ardhur për ta marrë vajzën e shtëpisë suaj. Jo për t’jua marrë, por për ta bërë tonën. Me nder e me besë, siç e do zakoni i vendit.” Dhe shtëpia u hap. Nusja, e mbuluar me shami të bardhë, doli nga dera mes luleve, lotëve dhe bekimeve. Nëna ia vendosi bukën e kripur në dorë dhe një pikë ujë në ballë – për të mos harruar kurrë prej nga vinte. Kënga “Krushqit po shkojnë me lule” ishte një ndër më të njohurat që e shoqëronte këtë procesion. Me vargje që shprehnin njëkohësisht gëzim dhe trishtim, ajo përshkruante bukurinë e nuses, krenarinë e familjes dhe mallin e ndarjes. Kjo këngë ishte një urë emocionale mes shtëpisë së vajzës dhe asaj të burrit, një kujtesë se martesa ishte edhe një humbje, edhe një fitore. Rruga e kthimit ishte më e heshtur. Krushqit nuk këndonin më me të njëjtin ritëm. Tani ndjenja e përgjegjësisë ishte më e madhe. Po sillnin në shtëpi një jetë të re, një nder të ri. Në një burim në mes të rrugës, ndalën sërish. Hodhën pak ujë mbi sytë e nuses. Një i moshuar tha: “Që sytë e saj të shohin gjithnjë mirë. Dhe zemra e saj të ndiejë mirësi” . Kur mbërritën në shtëpinë e dhëndrit, dasmorët shtinë pushkë në ajër, dhe nisi festa e madhe. Por askush nuk harronte se rruga e bërë kishte qenë shumë më shumë se një udhëtim. Kishte qenë një proces shpirtëror. Një rit kalimi. Një shenjtërim.