Ngjarja
Keni dëgjuar për Dollinë shqiptare? Duhet ta dini se nuk është thjesht një ngritje gote, por një rit i heshtur nderi, ku rakia (apo një pije tjetër tradicionale) shoqërohet me fjalë urimi e respekti, që dalin si një bekim i shpirtit.
Nga fjalët e mirëseardhjes deri te urimet solemne që lidhen me fatin e familjarëve, dollia ndjek një rend të pashkruar, por shumë të qartë për ata që e ndjekin. E ngre gotën i pari i zoti i shtëpisë, pastaj miku, gjithnjë me respekt dhe fjalë të mira. Këtu s’ka vend për fyerje, vetëm për nder, për kujtim, për fjalën e dhënë, duke pasqyruar gjithë mirënjohjen dhe dashurinë e shqiptarëve për njëri tjetrin. Aq i fortë është një moment dollie mes mikpritësit dhe miqve, sa një i huaj do habitej me gjithë ato fjalë respekti dhe dashurie të thëna brenda një nate. E pazakontë si traditë askund tjetër.
Në rrethin e Gramshit, ky zakon merr një trajtë të veçantë dhe të pasur me simbolikë kombëtare. I zoti i shtëpisë e mbyll gjithmonë dollinë me fjalët: “Këtë shëndet e ngremë për Flamurin. Rroftë e valoftë!”. Në atë çast, të gjithë të pranishmit ngrihen dhe përgjigjen njëzëri: “Gjithmonë në duart e shqiptarit!”. Ky rit i rrallë, që ruhet vetëm në Gramsh, është një akt simbolik që lidh nderin e shtëpisë me nderin e kombit. Flamuri, i shenjtëruar në zemër të dollisë, bëhet pika më e lartë e unitetit, besës dhe krenarisë shqiptare.
Por ky ritual i lashtë sot ruhet më qartë dhe më me solemnitet në zonën e Skraparit. Aty dollia ka ligjet e veta të trashëguara brez pas brezi. Thonë, se dikur në një dimër të largët, kur bora kishte mbuluar shtigjet e maleve të Skraparit, një mik i panjohur trokiti në derën e një shtëpie të humbur mes dëborës. I zoti i shtëpisë, siç e do zakoni i mikpritjes, e priti dhe i shtroi sofrën. Kur burrat u mblodhën rreth rakisë, ai ngriti dolli: “Për mikun që s’e njohim, por që fjala do ta nxjerrë në dritë zemrën e tij”.
- Të kam gjetur o mik!
- Të gjetët e mira!- ia ktheu miku dhe gotat nisën me radhë urim, pas urimi.
Gjatë asaj mbrëmjeje, mes shëndetesh për prindër, gjyshër dhe të afërt që nuk jetonin më, një kujtim u ringjall si zjarr i vjetër nën hi: gjyshërit e tyre kishin qenë nizamë bashkë, shumë vite më parë, diku në Anadoll. Aty, në rraskapitjen e betejave, kishin ndarë bukën, ujin e plagët, dhe ishin bërë vëllamë gjaku.
Djemtë nuk e dinin këtë lidhje, por dollia, fjala e ëmbël dhe rakia që nxit kujtimet, sollën në jetë një histori të harruar që jetonte ende në kujtesën e tryezës. Ajo natë solli një miqësi të përjetshme: ky s’ishte mik i ri, por një mik i vjetër që rruga e kishte sjellë vonë.
Që prej asaj nate, çdo vit, në të njëjtën datë, ata ngrinin nga një gotë për atë dolli të parë që lidhi dy familje me rrënjë të përbashkëta dhe nder të trashëguar.
Kjo histori, me variante të ngjashme në shumë treva, mbart një të vërtetë të përjetshme: dollia shqiptare nuk është thjesht urim. Është urë mes zemrash, kujtesë që ringjallet me një gotë, besë që rrjedh brez pas brezi. Në tingullin e fjalës dhe të dollisë, ruhet nderi i një populli që ngre gotën me zemër dhe bekon me shpirt.
Nga fjalët e mirëseardhjes deri te urimet solemne që lidhen me fatin e familjarëve, dollia ndjek një rend të pashkruar, por shumë të qartë për ata që e ndjekin. E ngre gotën i pari i zoti i shtëpisë, pastaj miku, gjithnjë me respekt dhe fjalë të mira. Këtu s’ka vend për fyerje, vetëm për nder, për kujtim, për fjalën e dhënë, duke pasqyruar gjithë mirënjohjen dhe dashurinë e shqiptarëve për njëri tjetrin. Aq i fortë është një moment dollie mes mikpritësit dhe miqve, sa një i huaj do habitej me gjithë ato fjalë respekti dhe dashurie të thëna brenda një nate. E pazakontë si traditë askund tjetër.
Në rrethin e Gramshit, ky zakon merr një trajtë të veçantë dhe të pasur me simbolikë kombëtare. I zoti i shtëpisë e mbyll gjithmonë dollinë me fjalët: “Këtë shëndet e ngremë për Flamurin. Rroftë e valoftë!”. Në atë çast, të gjithë të pranishmit ngrihen dhe përgjigjen njëzëri: “Gjithmonë në duart e shqiptarit!”. Ky rit i rrallë, që ruhet vetëm në Gramsh, është një akt simbolik që lidh nderin e shtëpisë me nderin e kombit. Flamuri, i shenjtëruar në zemër të dollisë, bëhet pika më e lartë e unitetit, besës dhe krenarisë shqiptare.
Por ky ritual i lashtë sot ruhet më qartë dhe më me solemnitet në zonën e Skraparit. Aty dollia ka ligjet e veta të trashëguara brez pas brezi. Thonë, se dikur në një dimër të largët, kur bora kishte mbuluar shtigjet e maleve të Skraparit, një mik i panjohur trokiti në derën e një shtëpie të humbur mes dëborës. I zoti i shtëpisë, siç e do zakoni i mikpritjes, e priti dhe i shtroi sofrën. Kur burrat u mblodhën rreth rakisë, ai ngriti dolli: “Për mikun që s’e njohim, por që fjala do ta nxjerrë në dritë zemrën e tij”.
- Të kam gjetur o mik!
- Të gjetët e mira!- ia ktheu miku dhe gotat nisën me radhë urim, pas urimi.
Gjatë asaj mbrëmjeje, mes shëndetesh për prindër, gjyshër dhe të afërt që nuk jetonin më, një kujtim u ringjall si zjarr i vjetër nën hi: gjyshërit e tyre kishin qenë nizamë bashkë, shumë vite më parë, diku në Anadoll. Aty, në rraskapitjen e betejave, kishin ndarë bukën, ujin e plagët, dhe ishin bërë vëllamë gjaku.
Djemtë nuk e dinin këtë lidhje, por dollia, fjala e ëmbël dhe rakia që nxit kujtimet, sollën në jetë një histori të harruar që jetonte ende në kujtesën e tryezës. Ajo natë solli një miqësi të përjetshme: ky s’ishte mik i ri, por një mik i vjetër që rruga e kishte sjellë vonë.
Që prej asaj nate, çdo vit, në të njëjtën datë, ata ngrinin nga një gotë për atë dolli të parë që lidhi dy familje me rrënjë të përbashkëta dhe nder të trashëguar.
Kjo histori, me variante të ngjashme në shumë treva, mbart një të vërtetë të përjetshme: dollia shqiptare nuk është thjesht urim. Është urë mes zemrash, kujtesë që ringjallet me një gotë, besë që rrjedh brez pas brezi. Në tingullin e fjalës dhe të dollisë, ruhet nderi i një populli që ngre gotën me zemër dhe bekon me shpirt.
Nuk ka përmbajtje audio në dispozicion. Shtoni një URL audio në panelin e administrimit.
Nuk ka përmbajtje video në dispozicion. Shtoni një URL video në panelin e administrimit.
Periudha Kohore
E lashtë sa vetë jeta. Vijon në përdorim të gjallë deri në ditët e sotme.
Përmbledhja Historike e Periudhës
Tradita e dollisë në trojet shqiptare lidhet me një botëkuptim arkaik ku fjala dhe alkooli, veçanërisht rakia, përbënin elemente të shenjta të mikpritjes në familjen shqiptare. Në shoqëritë patriarkale shqiptare, tryeza ishte një hapësirë e rregulluar nga ligje të pashkruara të nderit, besës dhe respektit për mikun. Në këto tryeza, dollia nuk ishte vetëm një hyrje apo përmbyllje simbolike e një vakti të përbashkët, por një moment solemn ku nderoheshin miqësia, familja, luftëtarët, të vdekurit dhe vetë jeta. Në shekujt XVIII–XIX, veçanërisht në Shqipërinë e Jugut, dollia filloi të strukturohej si një rregull i mirëfilltë social, i transmetuar brez pas brezi. Pas shekullit të XX-të, me ndryshimet socio-politike dhe përfshirjen në organizata kulturore ndërkombëtare, nisi të trajtohej edhe si element i trashëgimisë shpirtërore kombëtare.
Kushtet që Sollën Lindjen e Ngjarjes
Shqiptarët janë ndër popujt me traditë të theksuar mikpritjeje dhe nderimi të fjalës. Në shoqëritë ku ligji moral ishte më i fortë se ligji i shkruar, fjala e dhënë kishte peshë të jashtëzakonshme. Në këtë kontekst, shfaqja e dollisë si një akt solemn që ndërthurte pirjen me bekimin dhe urimin, lindi si nevojë për të rregulluar marrëdhëniet ndërnjerëzore në mënyrë harmonike. Ajo buron nga raportet kolektive të shoqërisë tradicionale, ku çdo akt publik – si ngritja e gotës – ishte një akt me përmbajtje etike dhe jo thjesht social apo gastronomik.
Mesazhi
Dollia është shprehje e etikës së mikpritjes shqiptare. Ajo tregon se si shqiptarët e kanë nderuar fjalën, miqësinë dhe jetën në mënyrë të organizuar dhe solemne. Duke ngritur gotën, shqiptari jo vetëm pi, por lutet, nderon dhe kujton.
Kuptimi në Kontekstin e Sotëm
Në ditët e sotme, dollia mbetet një pjesë e gjallë e jetës shoqërore shqiptare, qoftë në dasma, qoka apo takime miqësore. Megjithëse konteksti modern ka sjellë forma të reja të komunikimit dhe socializimit, ritmi dhe ndjenja e dollisë mbeten në thelb të paprekura. Në disa komunitete shqiptare në emigracion, ajo përfaqëson një formë lidhjeje me rrënjët kulturore. Sot ka përpjekje për ta mbrojtur dollinë si pjesë të trashëgimisë shpirtërore të shqiptarëve. Në një botë që po zhvillohet gjithnjë e më shpejt, por edhe në mënyrë të fragmentuar, dollia përçon vlera të ngrohta të solidaritetit, nderit dhe urimit për jetën.
Bibliografia
- Bundo, Sherif. Dollia shqiptare si akt shpirtëror dhe etik. Tiranë: Akademia e Studimeve Albanologjike, 2021.
- Elsie, Robert. Albanian Folklore and Oral Tradition. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 2004.
- Mandala, Peter. The Anthropology of Ritual Speech in the Balkans. Thessaloniki: Balkan Cultural Review, 2010.
