Ngjarja
Pranë Apolonisë hijeshonte një pyll i shenjtë ku toka frymonte gaz dhe flaka lindte nga thellësia e dheut. Aty gjendej Nymphaion-i i Apolonisë. Flakët e përjetshme që dilnin nga burimet e nëndheshme i jepnin vendit një dritë magjepsëse, të artë, që nuk perëndonte kurrë: gjysmë dritë e gjysmë ëndërr. Ishte vendi ku nimfat e ujit vallëzonin veshur me tisin e bardhë dhe rrezet e dritës; syri nuk i dallonte dot, por zemra e ndjente magjinë e tyre. Batea, priftëreshë e re, sapo ishte caktuar për t’u kujdesur për harmoninë e vendit dhe për t’i shërbyer Apolonit, hyut të dritës dhe muzikës. Të moshuarit pëshpëritnin nën zë se Batea kish lindur një natë pa hënë, kur flakët e Nymphaion-it ishin ngritur aq shumë lart, sa kishin prekur qiellin, që dukej sikur do pushtohej nga drita e tyre e zjarrtë. Të moshuarit thoshin se kjo ishte një shenjë dhe Batea kishte lindur e bekuar nga vetë nimfat. Çdo vit, në prag të pranverës, Apolonia gjallërohej nga një festë e shenjtë – Nymphaia. Burra të rinj merrnin pjesë në gara në nder të hyjnive të pyllit dhe ujit; vajzat e gratë me flokët e artë dhe veshjet e stolisura me lule pranvere, vallëzonin rreth flakëve kërcimin e nimfave. Kori i vajzave në moshën e martesës magjepsnin të pranishmit duke kënduar koralet e nimfave. Në thellësitë e pyllit, fshehur mes pemëve të larta dhe zërave të kafshëve, kumbonte ëmbël fryma e flautit të Panit. Gjysmë-njeri, gjysmë-dhi, muzikanti hyjnor dilte nga errësira vetëm gjatë festës për të luajtur melodi që depërtonin deri në zemër të qytetit. Në kulmin e festimeve, jehonte gara muzikore: instrumentistë dhe këngëtarë garonin për lavdinë e Apolonit. Batea, ndonëse kishte një zë të rrallë nuk merrte pjesë në gara. Kur flakët fillonin të rriteshin, ajo këndonte himnin e fshehtë që e njihte vetëm ajo, e që drithëronte tokën. Ajo e ruante në shpirt me kujdes himnin që ia kishte përcjellë nëna priftëreshë, para se të largohej me natën e pafund. Ishte kënga e natyrës, e vetmja që mbante të ndezura flakët dhe ruante ekuilibrin mes botës së të gjallëve dhe asaj të hyjnive. Prej kohësh, shumë udhëtarë kishin ardhur nga vise të afërta e të largëta, në përpjekje për të zbuluar burimin e zjarrit të përjetshëm. Por ndër ta, një i huaj i panjohur solli me vete diçka që asnjë tjetër nuk kishte sjellë: një heshtje të ftohtë, një mungesë ndjeshmërie që e tronditi Batean deri në thellësi të shpirtit. Ai nuk u habit nga festimet, as nga bukuria, harmonia, loja e trupit dhe shpirtit. Nuk e ndjeu muzikën si të tjerët, nuk e dëgjoi zërin e Panit, nuk u magjeps nga nimfat. Kudo ku ai shkelte linte një gjurmë të zezë. Gjithçka që ai prekte vyshkej. Ndërsa i qasej vendit të shenjtë, natyra nisi të ndryshojë. Flakët u dobësuan, vendin e dritës e zuri errësira. Zëri i Panit nuk dëgjohej më. Në natën më të errët të jetës së saj, Batea kuptoi se shenjtëria e këtij vendi duhej mbrojtur. Ajo e udhëhoqi të huajin në qendër të pyllit, atje ku flaka e vjetër digjej pa pushim. Aty, pa folur, ajo hoqi vellon e saj të bardhë, e vuri në tokë dhe nisi të këndonte për të fundit herë himnin e lashtë. Një valë e padukshme fryme qiellore e ringjalli zjarrin dhe i zgjoi hyjnitë. Zëri i saj u ngrit mbi flakë dhe çau errësirën me forcë. Nga hija, dolën ato - vajzat e bardha - dhe u bashkuan me Batean në rreth. Në mëngjes, banorët e Apolonisë e gjetën të huajin të vetëm, gjunjëzuar pranë flakëve, me fytyrë të qetë, por me sytë e mbushur me një dritë që nuk ishte e kësaj bote. Ai nuk fliste, veç shihte i përhumbur flakët e përjetshme. Batea nuk ishte më. Në ujërat e shenjta lundronte një lule e bardhë – një shenjë që ajo tani ishte bërë një me nimfat, një me flakën, një me këngën e përjetshme të vendit. Që nga ajo ditë vatra e zjarrit u gjallërua dhe nga flakët e përjetshme jehon himni i jetës!
Nuk ka përmbajtje audio në dispozicion. Shtoni një URL audio në panelin e administrimit.
Nuk ka përmbajtje video në dispozicion. Shtoni një URL video në panelin e administrimit.
Periudha Kohore
Prej shek. VII p.e.s.
Përmbledhja Historike e Periudhës
Në qytetin antik të Apolonisë, themeluar nga kolonë korintas dhe korkyras në shek. VII p.e.s. në brigjet e Adriatikut (afër Fierit të sotëm), ka ekzistuar një nymphaion – një vend i shenjtë i kushtuar nimfave të ujit, që besohej se banonin në burime të shenjta dhe mbronin jetën, pjellorinë dhe harmoninë natyrore. Ky nymphaion ndodhej në një zonë me burime të gazit natyror që digjej vazhdimisht, duke krijuar flakë të përhershme. Ato nuk shuheshin kurrë dhe i jepnin vendit një përmasë mistike, ndaj ai ishte vend adhurimi i nimfave dhe i Apolonit, perëndisë së dritës dhe muzikës.
Kushtet që Sollën Lindjen e Ngjarjes
Nymphaion-i lidhej me një orakull të veçantë, i cili përmendet në tekstet antike, por vendndodhja e tij mbetet ende e panjohur. Tri nimfa, të përfaqësuara shpesh në artin skulpturor të Apolonisë, mendohet se qëndrojnë në origjinën e kësaj fuqie orakullore. Në nderim të tyre, si pjesë e kultit të natyrës dhe hyjnive ujore, zhvilloheshin edhe festimet e njohura si Nymphaia, që përfshinin gara gjimnastikore të dokumentuara që nga shekulli II p.e.s. Kushtimi i tyre hyjnive të natyrës, që përfaqësoheshin shpesh përmes korit, si dhe prania e Panit, hyut të muzikës dhe natyrës së egër, muzika e të cilit besohej se dëgjohej deri në qytet, dëshmojnë me gjasë edhe organizimin e një konkursi muzikor. Relieve, monedha dhe figurina të zbuluara në Apoloni paraqesin nimfa që vallëzojnë në rreth me gjeste të hijshme, duke mbajtur instrumente muzikore ose me duart lart përreth një simboli drite – shpesh në shoqërinë e Apolonit. Në Apoloni, nimfat nuk ishin thjesht figura mitologjike zbukuruese, por qenie që nderoheshin dhe adhuroheshin nga banorët. Kërcimi i tyre rreth flakëve shprehte ciklin e jetës, pranverën, pastrimin shpirtëror dhe bashkëjetesën me hyjnoren – një rit që mishëronte harmoninë mes natyrës dhe njerëzimit.
Mesazhi
Historia e Bateas nuk është thjesht një legjendë për një vend të shenjtë apo për një këngë të harruar. Ajo është një kujtesë e fuqishme se natyra ka shpirt, por nuk ka zë. Ajo flet përmes flakës, përmes ujit, përmes heshtjes dhe pret që dikush ta dëgjojë. Batea bëhet simbol i njeriut që zgjedh të mos e sundojë natyrën, por ta ndiejë dhe ta mbrojë, edhe me çmimin më të lartë, vetësakrifikimin. Në një botë që gjithnjë e më shumë shurdhohet ndaj harmonisë së gjërave të gjalla, kjo histori na kujton se vetëm me këngë të brendshme, dashuri të thellë dhe sakrificë të vërtetë mund të ruajmë dritën që mban gjallë jetën. Flaka e përjetshme nuk është zjarr, por është kujdesi ynë. Sqarim: emri i personazhit kryesor frymëzohet nga emir ilir Bato (Batea).
Kuptimi në Kontekstin e Sotëm
Kjo legjendë bashkon mitologjinë greke me kultet vendase, duke rikthyer në kujtesën tonë një arketip të lashtë: kërcimi rreth flakës si simbol i jetës që rrotullohet rreth dritës, zjarrit të shenjtë dhe energjisë hyjnore të natyrës. Ai përfaqëson figurën e hyjneshës së natyrës që nuk u zhduk kurrë nga ndërgjegjja e njeriut. Në thelb, rrëfimi ngre një thirrje të qartë për ndjeshmëri dhe vetëdije ekologjike, duke na kujtuar se peizazhet e lashta – ajri i pastër, pyjet e gjelbër, ujërat e kristalta – nuk janë thjesht pasuri fizike, por pjesë e një trashëgimie shpirtërore që na është besuar brez pas brezi. Sakrifica e Bateas është më shumë se një akt mitik: është një metaforë për përgjegjësinë që kemi sot për të ruajtur harmoninë mes njeriut dhe natyrës. Është një dhuratë për të ardhmen.
Letërsia
- • CIGME I.1 : Cabanes Pierre, Ceka Neritan, Corpus des inscriptions grecques d’Illyrie méridionale et d’Épire. I. Inscriptions d'Épidamne-Dyrrachium et d'Apollonia. 1. Inscriptions d’Apollonia, Coll. Etudes épigraphiques 2, Paris, 1995
- • Korkuti Muzafer, Kulti i ujit dhe zjarrit në Iliri (Tiranë: Studime Ilire, 1987).
- • Quantin François, De l’invention d’un lieu sacré à la naissance d’un sanctuaire. L’exemple du Nymphaion d’Apollonia d’Illyrie, në Lafond Yves, Michel Vincent (edt) Espaces sacrés dans la Méditerranée antique, edited by, Presses universitaires de Rennes, 2016, https://doi.org/10.4000/books.pur.45730.
- • Robert Elsie, Albanian Folktales and Legends (London: I.B. Tauris, 2001).
