Ngjarja
Dielli po perëndonte butësisht në ngushticën e Korkyrës, duke hedhur një dritë të artë mbi gurët e bardhë të faltores së Asklepit. Ajri mbante aromën e lehtë të detit dhe të luleve të egra që rriteshin përreth. Qyteti që gumëzhinte pa pushim gjatë ditës nga britmat e marinarëve, thirrjet e tregtarëve e artizanëve, tashmë po gjente dalëngadalë qetësinë e merituar në këtë pragmuzg. Brenda rrethimit të shenjtë, mes lisave të vjetër dhe murit të gurtë që ndante botën e përditshme nga ajo hyjnore, ishte mbledhur një grup i vogël njerëzish. Ndër ta, Argeia, një grua në moshë, ecte me hap të sigurt. Prej vitesh mendonte për këtë çast. Kishte mbetur e ve në moshë të re dhe kishte trashëguar një pronë të madhe nga familja e saj tregtare, të cilën e kishte menaxhuar me mençuri e dinjitet, duke fituar respektin e qytetarëve të Butrotit. Veprimi që po përgatitej të kryente nuk ishte aspak i zakonshëm, ndonëse në Butrot, gra si ajo - trashëgimtare apo të veja që zotëronin skllevër, kishin nisur të merrnin pjesë në jetën publike në mënyra të pazakonta për kohën. Disa prej tyre kishin zgjedhur të lironin skllevërit e tyre duke ua kushtuar ata hyjnive si mbrojtës të lirisë së fituar. Atë ditë, në praninë e Asklepit e Zeusit dhe të bashkëqytetarëve të saj, Argeia liroi katër skllevër: të gjithë punëtorë të mirë, amvisa të zonja, zejtarë të aftë. Ndër ta dhe i riu Derdas, që ishte bërë pjesë ë shtëpisë kur ishte ende adoleshent. Kur vëllai i Argeas zuri shtratin, Derdas u kujdes për të tri vite radhazi. Në netët e gjata me ethe, ai lutej në heshtje tek Asklepi dhe ndizte pishtarë në altar për shërimin e tij. Dhe shërimi erdhi - ngadalë, por i sigurt - ashtu siç erdhi edhe vendimi i Argeias për ta shpërblyer jo vetëm me liri, por me nderim. - “Nën emrin tim, ti nuk je më pronë,” i tha ajo, “ti je bir i lirë nën sytë e Zeus Soterit.” Fjalët e saj u gdhendën në gur, ashtu si qindra akte të tjera lirimi që zbukuronin tashmë muret e teatrit, hyrjet e faltoreve dhe rrugicat e shenjta të Butrotit. Por kishte diçka që e veçonte këtë mbishkrim nga të tjerët: mbi të ishte gdhendur emri i një gruaje - vetëm i saj, pa bashkëfirmëtar mashkull, pa emrin e ndonjë burri që të garantonte aktin. Ishte dëshmi e qartë e kohës dhe vendit, një Butrot që, ndryshe nga shumë qytete të tjera të botës antike, u jepte grave jo vetëm një zë, por edhe një vend në histori. Në tempullin e Asklepit, tymi i temjanit u përhap në ajër. Argeia u gjunjëzua dhe lëshoi një monedhë të artë në altar. Ndërsa u lut për lirinë dhe shëndetin e tyre, pa vegimin e vajzës së vogël që dikur, në këtë sanktuar shihte burrat e qytetit të shkruanin histori. Sot, ajo shkroi e vetme historinë e saj. Butroti, qyteti i hyjnive dhe mbrojtësi i lirisë së fituar me dinjitet, tashmë mbante emrin e saj të gdhendur në gur për brezat që do të vinin. Faltore, tempull, vend i shenjtë
Nuk ka përmbajtje audio në dispozicion. Shtoni një URL audio në panelin e administrimit.
Nuk ka përmbajtje video në dispozicion. Shtoni një URL video në panelin e administrimit.
Periudha Kohore
Shek. III-I p.e.s.
Përmbledhja Historike e Periudhës
Qyteti antik Bouthrotos (Butrot, Butrint), i vendosur në skajin jugor të gadishullit të Ksamilit, ndodhej në një nyje strategjike të rrugëve detare në brigjet e Jonit. Butrinti ishte pjesë e krahinës epirote të Kaonisë dhe, në periudhën helenistike dhe më vonë nën ndikimin romak, u zhvillua si një qendër me rëndësi të madhe kulturore dhe religjioze. Gjatë kësaj kohe, në Butrint dokumentohet gjerësisht praktika e lirimit të skllevërve, e cila kishte vlerë publike, ligjore dhe fetare. Aktet e lirimit gdhendeshin në gur dhe vendoseshin në struktura publike si teatrot, faltoret dhe muret e shenjta, duke i dhënë aktit të lirimit një përmasë solemne “para syve të perëndive”.
Kushtet që Sollën Lindjen e Ngjarjes
Në shoqëritë antike greke dhe romake, roli i gruas ishte zakonisht i kufizuar, i përcaktuar nga një strukturë sociale dhe ligjore që e vendoste atë në periferi të jetës publike. Por, të dhënat e periudhës midis shekujve III–I p.e.s., dëshmojnë një realitet krejt tjetër. Në këtë qytet, janë ruajtur 218 mbishkrime që dokumentojnë lirimin e rreth 600 skllevërve, të realizuar “në praninë” e perëndive mbrojtëse si Asklepi (shumë i njohur në Butrint) dhe Zeus Soter (mbrojtës) – duke i dhënë aktit përmasë juridike, religjioze dhe publike. Në shumë prej këtyre mbishkrimeve, figura qendrore është gruaja: ajo vepron si kryefamiljare, administron prona, merr vendime të pavarura dhe nënshkruan akte lirimi pa pasur nevojë për një tutor mashkull. Këto fakte dëshmojnë për një formë të veçantë të organizimit shoqëror në Butrint – një territor në kufijtë e botës greke, në kapërcyell të epokës romake – ku roli i gruas ishte më i dukshëm, më i pavarur dhe më i institucionalizuar sesa në qytet-shtetet klasike greke. Edhe fati i skllevërve të liruar në këto akte pasqyron një ndjeshmëri më të theksuar ndaj dinjitetit njerëzor dhe integrimit shoqëror, që e dallon Butrintin nga modelet më konvencionale të antikitetit.
Mesazhi
Historia e Argeias dëshmon se gruaja në Butrint kishte një status të veçantë, ndryshe nga vendi që zakonisht i njihej asaj në shoqëritë greke të kohës. Në një realitet antik ku gruaja shpesh përjashtohej nga jeta publike dhe juridike, çdo akt që tregon se një grua ushtron vullnetin e saj – për të çliruar një skllav, për të mbrojtur një të drejtë, ose për të ndikuar në jetën shoqërore – përbën një dritare të çmuar drejt një realiteti më kompleks dhe më të barazpeshuar gjinor sesa mendohet zakonisht për antikitetin. E drejta për të liruar skllevër nuk ishte thjesht një akt humanitar, por një shenjë e qartë e autoritetit moral, ekonomik dhe ligjor që ato gëzonin. Në mjedisin familjar, gruaja shfaqet si qendër e jetës së brendshme: edukatore e brezave, ruajtëse e trashëgimisë fisnore dhe administruese e ekonomisë shtëpiake. Ajo mund të zotëronte prona, t’i menaxhonte vetë dhe të vepronte si kryefamiljare, duke u njohur edhe si dëshmitare e vlefshme në dokumentet e kohës. Në mjedisin religjioz, gratë kishin pjesëmarrje aktive, shpesh me funksione të larta si priftëresha apo interpretuese të orakujve – role që i jepnin atyre ndikim të ndjeshëm në jetën fetare dhe shoqërore të komunitetit. Në disa raste, kjo përfshirje shtrihej deri në nivelet më të larta të hierarkisë politike dhe fetare. Ky realitet e vendos Butrintin jo vetëm si një qendër të rëndësishme kulturore dhe juridike, por edhe si një hapësirë ku zëri i gruas dëgjohej dhe vlerësohej, duke na dhënë një tjetër pamje të botës antike – më të larmishme, më të drejtë dhe më njerëzore. Sqarim: emrat e personazheve dokumentohen në aktet e lirimit të skllevërve nga Butrinti.
Kuptimi në Kontekstin e Sotëm
Aktet e lirimit të skllevërve në Butrint, të nënshkruara nga gra që vepronin me autoritet moral dhe ligjor, hedhin dritë mbi rolin dhe vendin që gruaja ka pasur në historinë e trojeve tona. Këto akte përbëjnë një dëshmi të çmuar të trashëgimisë sonë kulturore, duke treguar se, edhe në periudha të ndikuara fort nga struktura patriarkale, kanë ekzistuar hapësira ku gratë jo vetëm që ishin të pranishme, por edhe vendimmarrëse – të afta të ushtrojnë drejtësi, të mbrojnë dinjitetin dhe të japin liri. Kjo dëshmi historike duhet të na shërbejë si pikë reflektimi dhe nxitje për veprim në të tashmen. Në një botë ku barazia gjinore mbetet ende një sfidë reale, gratë e Butrintit na kujtojnë se zëri i gruas ka qenë gjithmonë pjesë e historisë – dhe sot më shumë se kurrë, ai duhet të dëgjohet, të respektohet dhe të përfshihet me dinjitet.
Letërsia
- Cabanes Pierre, Vendi i gruas në Epirin antik, Iliria 13/2 (1983). f. 193-209.
- DOI : https://doi.org/10.3406/iliri.1983.1833
- CIGME II : Cabanes Pierre, Drini Faik, Corpus des inscriptions grecques d’Illyrie méridionale et d’Épire 2. Inscriptions de Bouthrotos, Coll. Etudes épigraphiques 2, Paris, 2007
- Drini Faik, Budina Dhimosten, Mbishkrime te reja te zbuluara ne Butrint, Iliria 11/1 (1981), f. 227-234 DOI : https://doi.org/10.3406/iliri.1981.1754
- Drini Faik, Ilirët dhe epirotët, (Paralele dhe veçanti), Iliria 19/2 (1989). Mbajtur në simpoziumin Ilirët dhe Bota antike / Der Symposium « Die Illyrer und die antike Welt ». f. 55-64. DOI : https://doi.org/10.3406/iliri.1989.1537
