Kulla e ngujimit – pritja e heshtur për drejtësi

Ngjarja

Një pasdite pranvere, një fjalë e keqkuptuar midis dy të rinjve, kushërinj të largët nga fise të ndryshme, përfundoi në tragjedi. Njëri prej tyre, Gjeto, goditi me pushkë tjetrin gjatë një grindjeje në kufirin e kullotave. Ishte një vrasje që nuk ishte paramenduar, por që sërish, sipas Kanunit, hapte gjak. Që atë çast, Gjetoja nuk mund të shkonte më në shtëpinë e vet. Fisi i viktimës ishte i njohur për nderin dhe rregullin e vet, por gjithashtu për ashpërsinë. Brenda pak orësh, pleqtë e dy palëve u mblodhën në kuvend për të vendosur rregullat e para të besës dhe për të shmangur një hakmarrje të menjëhershme. Sipas zakonit, u vendos që Gjetoja të dorëzohej pa armë dhe të shkojë veten në Kullën e Ngujimit, aty ku mbahej ai që kishte hapur gjak. Rojet, zakonisht djelmosha të fuqishëm dhe të ndershëm nga fisi i vet, e shoqëruan deri te kulla. Ai hyri brenda me kokë ulur dhe pa thënë fjalë, siç e kërkonte zakoni. Prej atij momenti, ai ishte i ngujuar e nuk i lejohej të dilte nga kulla, nuk mund të merrte pjesë në jetën e fshatit, nuk mund të punonte tokën, nuk mund të merrte pjesë as në dasma e as në varrime. Vetëm gratë kishin të drejtë të lëviznin jashtë dhe të sillnin bukë a ujë. Ngujimi mund të zgjaste me muaj apo edhe me vite. Sigurisht qëndrimi në Kullën e Ngujimit nuk zgjaste më shumë se 10-15 ditë, kohë e mjaftueshme për marrjen e vendimit. Sapo jepej vendimi, i akuzuari kishte 3 ditë kohë që të largohej. Gjetoja priste në heshtje. Një ditë i ngjan një jete dhe jeta në ngujim ishte një ditë që nuk mbaronte kurrë. Ndërkohë, pleqtë vijonin hetimin: a ishte vrarë me qëllim? A ishte në mbrojtje të vetes? A e kishte sharë nderin e tjetrit? Të gjitha këto kishin peshë për vendimin përfundimtar. Në fund, kur ishte vendosur se vrasja kishte ndodhur pa paramendim dhe për shkak të një konflikti banal, pleqtë ndërmorën hapat për pajtim. Vizitat në shtëpinë e familjes së viktimës ishin të shpeshta. Fillimisht, fjalët nuk priteshin mirë, por koha, vuajtja dhe ndërmjetësimi i burrave me zë në fshat e bënë të mundur që një mëngjes, familja e viktimës të pranonte të vinte në kullë për t’u përballur me të ngujuarin. Në mes të odës, siç e kërkonte tradita, u vendos një djep, me një foshnje të lidhur me kokë poshtë – simbol i pafajësisë dhe i jetës që rrezikohej nga konflikti i njerëzve të rritur. Fëmija ishte i Gjetos apo nip i tij. Ishte e pamundur për askënd të shihte një fëmijë në atë gjendje pa ndjerë tronditje. Pleqtë i drejtuan fjalën plakut të fisit të viktimës: “A po e fal këtë kerthí, a po e le të vdesë?” — Ishte ky momenti i ndjeshëm, ai ku nderi dhe njerëzoria përballeshin në zemrën e njeriut. Pas disa çastesh të heshtura, plaku u ngrit dhe e ktheu djepin mbarë. Kaq mjaftonte që gjaku të quhej i falur. Por për ta vulosur, zakonisht bëhej edhe një akt simbolik: ose fëmijës i priteshin flokët nga plaku, që bëhej kështu kumbarë i tij, ose dy burrat e palëve pinin nga i njëjti kupë gjaku të holluar me verë, në një rit të njohur si “vëllazëria e gishtit”. Pas kësaj dite, Gjetoja mund të dilte nga kulla. Jeta nuk do të ishte më si më parë, por ai nuk do të ishte më i mbyllur, nuk do të ishte më i rrezikuar. Ishte një mënyrë për të mbyllur plagën dhe për të ruajtur bashkëjetesën në një komunitet ku njerëzit duheshin dhe ziheshin brenda të njëjtit mal, të njëjtës fushë dhe shpesh, të njëjtit gjak. Kanuni nuk e nxiste hakmarrjen por përkundrazi, përpiqej ta rregullonte atë brenda kornizave të nderit dhe besës. Ai nuk linte hapësirë për hakmarrje të pamenduar apo për gjak pa kriter. Vrasja kërkonte përgjigje, por kjo përgjigje duhej të jepte me urtësi, duke lënë mundësi për pajtim. Kanuni ofronte një formë drejtësie komunitare në mungesë të shtetit, dhe për shumë kohë, kjo ishte e vetmja formë që garantonte një lloj rendi dhe stabiliteti në viset e thella malore. Kulla e ngujimit, në këtë kuadër, nuk ishte simbol frike, por simbol i ligjit tradicional. Pleqtë ishin gjykatës, rojet ishin polici, dhe vetë kulla ishte gjykatë dhe burg njëkohësisht. Në mungesë të institucioneve moderne, kjo strukturë funksiononte me rregull, autoritet dhe respekt të plotë nga të gjithë.