Dragoi dhe Kulshedra – Lufta e përjetshme e forcave mitike në Mirditë

Në fshatin Mushtë të Mirditës, ku malet ngrihen si mburoja dhe era pëshpërit sekrete të harruara, rrëfehet legjenda e një Dragoi të ri, i lindur në një familje të thjeshtë blegtorësh, por me shenja të jashtëzakonshme që e dallonin që në fëmijëri. Ai ishte si një fëmijë i zakonshëm në dukje, por shpesh qeshte vetëm kur shiu binte me vrull, si në një marrëveshje misterioze me retë. Me duar të fuqishme lëvizte gurë të rëndë, që burrat më të fortë i konsideronin të palëvizshëm, ndërsa natën flinte gjithmonë me fytyrën e kthyer nga mali, sikur dëgjonte thirrjen e tij.

Kur Kulshedra u zgjua nga errësira e shpellave të Gomsiqes dhe filloi të përpinte retë, duke sjellë rrufetë dhe breshër si një shpërthim zemërimi mbi fushat e mbjella të Oroshit, njerëzit u mblodhën të shqetësuar. Plaku i mençur u tha: Mos u shqetësoni. Dragoi do e ndjejë vetë kur të vijë momenti, dhe do e shpëtojë fshatin”.
E në atë natë kur qielli u errësua u bë zi, Dragoi u ngjit në malin përballë shpellës, ku retë valëvitnin si flamuj paralajmërimi. “Mos guxo të prishësh tokën e njerëzve të mi!”, - u dëgjua zëri i tij i fortë, teksa thirri Kulshedrën me emër. Kulshedra doli, e fryrë, me flokët që tërhiqnin retë dhe gjuhë zjarri që përpinin errësirën. Ajo gjuajti me stuhi, por Dragoi e përballoi me një parmendë të rëndë që e përdori si heshtë. Në momentin vendimtar, qielli dërgoi një rrufe të bardhë dhe e goditi Kulshedrën, ndërsa dora e Dragoit e goditi atë drejt shpellës së thellë, prej nga nuk doli më kurrë.
Në Mushtë, legjenda thotë se mbi një shkëmb të thepisur ende qëndron “gjurma e Dragoit”, një formë e çuditshme, e ngjashme me shenjën e një këmbe njerëzore, si dëshmi e përjetshme e betejës së tyre.
Në Gomsiqe, ndodhet “Guri i Dragoit”, ku ai u mbështet për herë të fundit para se të niste luftën me fatin. Nëpër viset e Veriut, sidomos në Pukë e Tropojë, Dragoi merr formën e një zogu fluturues apo një dashi me krahë zjarri, ndërsa Kulshedra shfaqet shpesh si një grua misterioze që fshihet nëpër gurra të thella apo burime të fshehta nëntokësore. Në Dibrën e Madhe, ajo është një grua me gërsheta të gjatë, që shfaqet para përmbytjeve të mëdha dhe zhduket sapo Dragoi ngjitet mbi lisat e lëkundur nga erërat e forta.
Studiuesit krahasojnë këtë mit me modelet indo-evropiane të “heroit që vret përbindëshin”, duke vënë në dukje se versioni shqiptar ruan me fanatizëm elementë të paganizmit arkaik, veçanërisht në Mirditë, ku rrëfimet janë më të pasura dhe më të paprekura nga ndikime të tjera.