Ngjarja
Këmbanat e kishave kumbonin në agun e ftohtë të atij mëngjesi të fillimdimrit. Tingulli i tyre dilte nga muret e Sardës, zbriste poshtë kodrave të thepisura, kalonte përmes ujërave të qeta të Drinit dhe arrinte, i përhumbur, deri në rrethinat e Komanit. Gjatë rrugës, ato tinguj bashkoheshin me kumbimin e këmbanave që gjëmonin nga Komani, duke u bërë një zë i vetëm. Një mjegull e dendur, e bardhë, mbulonte luginën si një vel mbi një plagë të harruar. Atë mëngjes, në krah të lumit, njerëzit e një familjeje të vjetër sa dhe vetë gurët e qytetit u mblodhën për të përcjellë në banesën e fundit të parin e tyre. Ai kishte qenë më shumë se një prijës: ishte mbrojtës i traditave dhe kujtesës, ruanti emrin e tokës me të njejtin përkushtim me të cilin fjalët mbajnë gjallë këngët e të parëve. Ikja e tij nuk ishte më shumë se vdekje! Mes dhimbjes së heshtur dhe lotëve të përmbajtur, në përgatitjet e fundit u vendos unaza prej bronzi me një simbol të gdhendur – shqiponja –, trashëgimi e të parëve. Ajo nuk ishte vetëm shenjë e shtëpisë, por edhe shprehje e lartësisë, forcës dhe lirisë së pakthyeshme. "Do të varroset me të," tha më i moshuri i asaj dere. "Ashtu siç jetoi – me shqiponjën në zemër." Këmbanat kumbonin fort, si për të ndjekur ritmin e zemrave të atyre që kishin mbetur, të bindur se simboli nuk do të zhdukej me trupin e tij. Sepse shqiponja nuk jeton në bronz, ajo jeton në kujtesën që bartet, në guximin për të mos u përkulur, në krenarinë tek rrënjët e thella dhe në forcën për të fluturuar lart. Këmbanat pushuan, por mjegulla mbeti ende mbi luginë. Brenda saj gjëmonte kujtesa, e gdhendur si shqiponjë – që kish zënë rrënjë në tokën ku prehen eshtrat e të parëve dhe jeton në kujtimin e atyre që do të përmenden ndër shekuj.
Nuk ka përmbajtje audio në dispozicion. Shtoni një URL audio në panelin e administrimit.
Nuk ka përmbajtje video në dispozicion. Shtoni një URL video në panelin e administrimit.
Periudha Kohore
Shek. X-XII e.s.
Përmbledhja Historike e Periudhës
Vendbanimi antik i Komanit ndodhet në luginën e mesme të Drinit. Ai shtrihet në disa kodra të thepisura me lartësi nga 600-700 m, me njësipërfaqe të përgjithshme prej rreth 40ha. Ai dëshmon për praninë e një qyteti të madh dhe një dioqeze të rëndësishme të qytetërimit mesjetar të Arbërit, i cili u zhduk në shekullin XVI, pas pushtimit osman. Vendbanimi i Komanit zhvillohet në tre nivele – i sipërm, i mesëm dhe i poshtëm – tipari kryesor i topografisë së vendbanimit është prania e dy kishave, njëra në pjesën e poshtme dhe tjetra në pjesën e sipërme të vendbanimit, që kanë luajtur rolin e qendrave për komunitetin përkatës.
Kushtet që Sollën Lindjen e Ngjarjes
Nekropoli gjendet në afërsi të kishave, duke krijuar një lidhje të fortë midis jetës, besimit dhe praktikave funerare që lidhen me vdekjen. Ai shtrihet në një nga hapësirat funerare më të mëdha të kësaj periudhe, me varre të pajisura me inventare të pasur. Studimet dëshmojnë se është familja ajo që dominonte dhe menaxhonte varrin, si një vend kujtese për disa breza. Strategjitë e tyre të ruajtjes dhe përçimit të kujtesës kolektive shfaqen në arkitekturë, në strukturat funerare të konceptuara për ripërdorime të njëpasnjëshme dhe në elemete sociale përmes grumbullimit të pasurisë materiale dhe kalimit të saj nga një brez në tjetrin. Gjatë gërmimeve të fundit në nekropolin e Komanit, janë zbuluar disa unaza bronzi me një shqiponjë njëkokëshe të gdhendur në to. Ky zbulim është i rëndësishme për të kuptuar tiparet e kulturës dhe identitetit të popullsisë që ka banuar në këtë zonë gjatë periudhës mesjetare të hershme. Shqiponja ka qenë një simbol i fuqishëm dhe domethënës në kulturën shqiptare, me kuptime që kanë evoluar ndër shekuj. Në kontekstin e Komanit, shqiponja njëkokëshe, e paraqitur në unaza të zbuluara në varre, mund të ketë pasur një rol mbrojtës ose identitar, veçanërisht për individët me status të lartë shoqëror. Prania e këtyre unazave në kontekste funerare tregon jo vetëm rëndësinë e simbolit në jetën e përditshme, por edhe funksionin e tij në përçimin e përkatësisë kulturore dhe memorjes kolektive përtej jetës. Këto gjetje janë një dëshmi e qartë e lidhjeve të forta kulturore dhe identitare që banorët e Komanit kishin me simbolikën dhe historinë e tyre.
Mesazhi
Kjo pjesë synon të përçojë mesazhin se kujtesa nuk vdes. Ajo mbetet e gjallë në tokën që ruan gjurmët e të parëve, në simbolet që kalojnë nga një brez në tjetrin, dhe në zemrat e atyre që vijnë pas. Shqiponja – e gdhendur në bronz dhe e gjallë në kujtesën kolektive – është shprehje e lirisë, e forcës dhe e qëndresës.
Kuptimi në Kontekstin e Sotëm
Në një realitet që ndryshon me shpejtësi dhe ndaj të cilit duhet të përshtatemi, shqiponja – si simbol i lirisë, forcës dhe qëndresës – na kujton se identiteti nuk është vetëm trashëgimi, por edhe një përgjegjësi që kërkon vetëdije e përkushtim. Të kujtosh do të thotë të qëndrosh i lidhur me tokën, me historinë dhe me ato vlera që nuk zbehen nga koha, por që pikërisht përmes saj marrin rëndësi.
Letërsia
- • Nallbani Etleva, Early Medieval North Albania: New Discoveries, Remodeling Connections, Adriatico altomedievale (VI–XI secolo), 2017
- • Nallbani Etleva, Gallien Véronique, Inhumation et statut social privilégiés dans l’Ouest des Balkans au haut Moyen Âge. Les cas de Lezha et Komani, në De Vingo Paulo, Marano Yuri, Pinar Gil Joan (eds) Sepolture di Prestigio nel baccino mediterraneo (secoli IV-IX). Definizione, immagini, utilizzo, Atti del convegno (Pella, 28-30 guigno 2017), All ‘Insegna del Giglio, Sesto Fiorentino (FI) 2021, f. 473-494
- • Nallbani Etleva et alii, Komani. Peuplement et territoires dans l’occident Balkanique (VIe–XVe s.). Komani, Sarda et Lezha: Campagnes de fouilles et d’études 2020–2021, Bulletin archéologique des Écoles françaises à l’étranger, 2023
