Ngjarja
Rreth brigjeve të liqenit sapo kishin nisur të gjallëronin gjethet e para të zambakëve të bardhë. Shumë shpejt vashat e fshatit do të merrnin pjesë në ceremonitë për nder të Hyjneshës së Ujit. Që nga kohët e lashta, liqeni kishte qenë vend i shenjtë. Vashat e reja, në prag martese, përzgjidhnin figurinat më të bukura që u ngjanin atyre më shumë – të zbukuruara me kurora me boçe lulesh ende të paçelura, ashtu si ato vetë, dhe ja dhuronin ato hyjneshës për t’i mbrojtur, për t’i sjellë pjellori tokës dhe lumturi familjes. Në ato figurina vashat e reja kishin derdhur dëshirat dhe ëndrrat, lutjet dhe shpresat. Me to, vashat kërkonin mbrojtjen e hyjneshës, miratimin për të ecur përpara në jetë, dhe bekimin për të ndërtuar familje, për të lulëzuar si zambakët që çelnin çdo pranverë mbi sipërfaqen e liqenit. Në mbrëmjen e fundit të pranverës, ndërsa ajri mbante ende aromën e tokës së lagësht dhe uji rridhte pa zë, vashat e reja zbritën drejt liqenit. Të veshura me rroba të bardha, me flokët e lëshuar dhe të zbukuruar me lule të egra, ato ecnin zbathur mbi barin e njomë. Secila mbante në duar figurinën e vet - imazhin e bukur të dëlirësisë së tyre. Gratë e moshuara i ndiqnin nga larg, pa folur, por me krenarinë e nënës. Ato e njihnin mirë këtë rrugë - e kishin ndjekur vetë më parë, në të njëjtën ceremoninë të lashtë. Çdo hap i vashave ishte një hap më pranë tokës dhe traditës që i kishte lindur. Kur arritën pranë liqenit, u duk sikur koha ndaloi. Nga larg, në heshtjen e natës, arrinin cicërimat e buta të zogjve dhe fëshfërima e lehtë e dallgëzave mbi ujë. Vashat, njëra pas tjetrës, u gjunjëzuan dhe vendosën figurinat e tyre mbi gjethet e gjera të zambakëve. Me kujdes, pa zhurmë, i shtynë lehtë mbi sipërfaqen e ujit. Në dritën e butë të hënës, figurinat nisën të lundronin. Disa më ngadalë, të tjera më shpejt, u zhdukën ngadalë nga sytë, duke humbur në heshtjen dhe thellësinë e liqenit. Të nesërmen, kur dielli preku për herë të parë ujin, mbi sipërfaqen e liqenit çelën zambakë të rinj – të bardhë, të pastër, si vetë shpirti i vashave. Hyjnesha e Ujit i kishte pranuar lutjet e tyre. Në netët e qeta të pranverës, kur hëna pasqyrohej mbi sipërfaqen e qetë të liqenit dhe era sillte aromën e zambakëve të ujit, nga shtëpitë dilnin tinguj të ëmbël – këngë të vjetra, lutje të gjata, urime dhe rrëfime pa fund për vashat që ishin pranuar nga Hyjnesha e Ujit. Ishte zëri i kujtesës, i lidhjes së pandarë mes brezave, që mbante gjallë shpresën dhe forcën e jetës në këtë vend të shenjtë.
Nuk ka përmbajtje audio në dispozicion. Shtoni një URL audio në panelin e administrimit.
Nuk ka përmbajtje video në dispozicion. Shtoni një URL video në panelin e administrimit.
Periudha Kohore
Shek. IV-II p.e.s.
Përmbledhja Historike e Periudhës
Liqenet e Dumresë, në rajonin qendror të Shqipërisë, kanë origjinë karstike. Ato janë formuar përmes një procesi natyror të tretjes së shkëmbinjve gëlqerorë gjatë miliona viteve, një fenomen tipik i zonave karstike. Ata karakterizohen nga një shumëllojshmëri e madhe në shtrirje dhe thellësi dhe përbëjnë një pasuri të rëndësishme natyrore për ekosistemin lokal, përveçse janë një burim i rëndësishëm për bujqësinë dhe jetën e përditshme të komuniteteve përreth. Liqeni i Seferanit, në zonën e Belshit, është një ndër më të mëdhenjtë e krahinës së Dumresë, dhe i rrethuar nga kodra e vende të fshehta që prej shekujsh janë përshkuar nga rrëfime dhe besime popullore.
Kushtet që Sollën Lindjen e Ngjarjes
Thatësira e madhe e vitit 1982 shkaktoi rënien e nivelit të ujit të liqenit të Seferanit, duke nxjerrë në sipërfaqe shumë objekte arkeologjike, ndër të cilat mbizotërojnë figurina prej balte të pjekur të vajzave dhe grave të reja. Kemi të bëjmë me një vend të shenjtë ku gratë dhe vajzat – në faza të rëndësishme kalimtare në jetën e tyre – u kushtonin dhurata hyjnive që lidhen me ujin dhe kujdesen për jetën, martesën dhe lindjen. Liqeni i Seferanit, elementi natyror kryesor i të cilit është uji, është simbol i jetës dhe i pjellorisë njëherazi për natyrën dhe individin.
Mesazhi
Ky fragment synon të përcjellë mesazhin se fazat e rëndësishme të përfshirjes së vajzave në botën e të rriturve – dashuria, martesa dhe lidhja me jetën – marrin një dimension të shenjtë kur zhvillohen në harmoni me natyrën, me traditën dhe me ritmet e thella të shpirtit njerëzor. Këto përvoja nuk janë vetëm ndodhi personale, por pjesë e një cikli jetësor ku çdo brez mbështet dhe udhëheq tjetrin drejt vazhdimësisë.
Kuptimi në Kontekstin e Sotëm
Në një botë ku individualizmi është në rritje, fragmenti synon ta vendosë theksin tek forca e lidhjes ndërmjet brezave. Gratë e moshuara që shikojnë në heshtje, këngët që përçohen nga një brez te tjetri – janë kujtesa kolektive, rrënjë që i japin stabilitet identitetit personal. Ky fragment në kontekstin e sotëm është një thirrje e qetë për rrënjosje, për vetëdije, për lidhje me një trashëgimi shpirtërore dhe natyrore, që nuk është vetëm e bukur, por e domosdoshme për të ruajtur ekuilibrin dhe identitetin në kohë të lëkundura.
Letërsia
- • Ceka Nerita, Zeqo Moikom, Kërkime nënujore në vijën bregdetare dhe ujrat e brendshme të vendit tonë, Monumentet 28 (1984/2), f. 127-136.
- • Lamaj Thanas, Folklori i Elbasanit (Tiranë: Akademia e Shkencave, 1990)
- • Instituti i Kulturës Popullore. Fondi "Besime dhe rite", Elbasan, intervistat e mbledhura në Dumre, 1978–1985.
- • Domi Mahir, Motivet mitike në folklorin shqiptar (Tiranë: SHBLSH, 1987)
- • Muka Belisa, Offrandes votives dans un lac: le cas de Seferan (Albanie), në Hyusecom-Haxhi Stéphanie, Muller Arthur (eds) Figurines en contexte: Présence muette dans le sanctuaire, la tombe et la maison. Actes du XXXVème Symposion International organisé (7-8 décembre 2011), Lille 2015, f. 218-231
