Kujtimet që ngjalli balisca (vera) ilire

Ngjarja

Festa në një vilë të vogël në periferinë e Romës ishte vetëm për pak të ftuar – dy tregtarë verërash nga viset ilire dhe Titus Aelius Varro, me flokë të zbardhur dhe sy që ruanin një thellësi që luftërat nuk e kishin errësuar. Ai kishte shërbyer për shumë vite si centurion (ushtarak) në provinca të ndryshme të perandorisë. I zoti i shtëpisë bëri shenjë dhe ushqimi e pija u shërbyen me bollëk. Kur mësoi se tregtarët vinin nga viset ilire, Titiusi menjëherë hyri në bisedë me ta. Sa herë dëgjonte për Ilirinë, diçka brenda vetes i zgjohej papritmas. Dalëngadalë, iu bë sikur zemra do i shpërthente nga kraharori. - Nga cili vend vini? — pyeti ai, duke u përpjekur të tingëllonte i qetë. Tregtari më i ri, një burrë me sy të mprehtë dhe mjekër të dendur, iu përgjigj me një buzëqeshje të përmbajtur. - Nga Dyrrahu. Sapo kemi sjellë në treg verën më mirë që kemi – baliska e quajnë… Shërbëtori ngriti amforën mbi supe. Sytë e Titiusit u fiksuan tek vula që varej në qafën e enës: një shenjë e vogël me gjethe rrushi, në zemër të saj germa D, monogrami i Dyrrahut. Ai e njihte këtë simbol. U zbeh. Një ndjesi e mbytur, si vegim nga një e kaluar që s’mund të prekej më, iu ngjit në fyt. Ndërsa piu gllënjkën e parë të verës, sytë ju veshën me siluetën e saj dhe në vesh i kumboi e qeshura e saj... Tituisi e njohu Dionën gjatë shërbimit ushtarak disa mujor që bëri në rrethinat e Dyrrahut. Një ditë vere, ndërsa kërkonte rrugën për në kamp e pa tek kujdesej, bashkë me të tjerë, për vreshtat e familjes që njiheshin si më të mirat në zonë. Babai i saj ishte mjeshtri më i njohur i prodhimit të verës baliska. Tradita ishte përcjellë nga brez në brez dhe ai e ruante me përkushtim, si një pasuri të shenjtë — jo thjesht si një pije, por si një lidhje të gjallë me të kaluarën, me tokën që ushqente fisin, dhe me hyjnitë që i bekonin vreshtat. Në festë kishte nisur muzika. Kurtizanet dhe valltaret mbushën sallën. Titiusit iu kujtua festa e parë ndër ilirë. – Ju jeni të çuditshëm – u tha ai tregtarëve që dukej se nuk ishin të mësuar me këtë natyrë festimesh. – Në festat tuaja, gratë marrin pjesë si burrat, kuvendojnë e pinë bashkë me ta. Tregtarët buzëqeshën lehtë, por në sytë e tyre kishte diçka më të thellë, një respekt të heshtur për traditat që vinin nga toka e tyre. – Në fshatin tonë, gratë janë zemra e çdo feste, – tha tregtari më i vjetër. – Ato kujdesen për vreshtat, për verën dhe për historitë që nuk i tregon askush tjetër. Pa to, festa do të ishte vetëm një ditë e zakonshme. – Ju hani ulur dhe dini të festoni deri në agim, pa u turbulluar nga pija si të tjerë. Si arrini vallë ta shquani atë çast kur je ende në kohë për t’iu larguar tundimit ? Tregtarët panë njëri-tjetrin në sy me shpoti. Më i riu ngriti kindin e mantelit dhe i tregoi brezin që mbante veshur. – E kemi traditë vetëkontrollin duke shtrënguar brezin… Titiusi buzëqeshi. Jo sot. Sot nuk ishte dita për t’i dhënë vetes mësime vetëkontrolli... Ai vazhdoi të pinte nga vera e ëmbël dhe ndiente se vegimi i Dionës bëhej gjithnjë e më i gjallë. Ai do kishte dashur të ishte aty në zemër të Ilirisë, pranë Dionës me flokët e valëzuar dhe lëkurën e kristaltë, në çdo festë mes vreshtave të gjelbëruara, mes aromës së verës së re dhe këngëve që ngriheshin drejt qiellit. Ai do kishte dashur shumë ta mbronte atë, ta linte luftën larg, të jetonin të dy buzë detit dhe të zgjoheshin çdo mëngjes nga muzika e dallgëve. Atë natë nuk donte ta humbte vegimin e Dionës. U ngrit, mori amforën në krahët e tij dhe u largua ngadalë nga tryeza, me kujtimet që e mbështillnin me ngrohtësi. U afrua tek dritarja dhe ju bë sikur, përtej detit, e pa atë vajzë të bukur ilire që kjo verë e ëmbël ja kujtoi qetësisht. Sa do të donte që atë natë, balisca të mos mbaronte kurrë!